Ο μύθος της Αλκυόνης: Η μυθολογική ιστορία της γυναίκας που γέννησε έναν θρύλο

“Ceyx et Alcyone”, 18th Century Oil Painting

Στην καρδιά του χειμώνα, στην αρχή της νέας χρονιάς, όταν το κρύο είναι τσουχτερό και τα δέντρα καλυμμένα με λευκούς μανδύες που αστραποβολούν στο ηλιόφως, κάτι μαγικό μοιάζει να συμβαίνει. Μια περίοδος απρόσκοπτης ηλιοφάνειας που διώχνει τους παγωμένους βοριάδες και ανεβάζει τον υδράργυρο μερικούς βαθμούς. Είναι μια περίοδος που μυρίζει άνοιξη ακόμα κι αν απέχουμε αρκετές εβδομάδες ακόμη από την ημερολογιακή έλευσή της. Οι Αλκυονίδες μέρες εμφανίζονται ως φαινόμενο στο διάστημα μεταξύ 15 Δεκεμβρίου με 15 Φεβρουαρίου, ένα διάστημα που προκύπτει περιλαμβάνοντας το Χειμερινό ηλιοστάσιο το Δεκέμβριο, τις Πλειάδες, όπως και την περίοδο της επώασης των αυγών της Αλκυόνης.

Όμως ας πάρουμε τα πράγματα από την αρχή. Σύμφωνα με τη μυθολογία, η Αλκυόνη, ήταν μια όμορφη κοπέλα και κόρη του θεού και βασιλιά των ανέμων Αίολου. Η Αλκυόνη παντρεύτηκε τον Κύηκα, τον βασιλιά της Τραχίδας, και ζούσαν ευτυχισμένοι στην πόλη του. Σύμφωνα πάντα με τον μύθο, ο Κύηκας αγαπούσε ιδιαίτερα το ψάρεμα και ψάρευε συχνά στη θάλασσα κοντά στην Τραχίδα. Κάποτε, η Αλκυόνη τον παρακάλεσε να αψηφήσει για μια μέρα την αγαπημένη του συνήθεια και να μείνει μαζί της, όμως εκείνος δεν την άκουσε και έφυγε για να ψαρέψει με τη βάρκα του. Οι ώρες περνούσαν και ο Κύηκας δεν γύριζε πίσω. Η Αλκυόνη τρελαμένη από την αγωνία έκανε ότι μπορούσε για να τον αναζητήσει. Στην αρχή έψαξε τη βάρκα του· μετά, όταν οι ώρες έγιναν μέρες, άρχισε να ψάχνει το πτώμα του. Πάντα, όμως, γύριζε πίσω με άδεια χέρια, απέραντο πόνο και θλίψη. Οι θεοί του Ολύμπου παρακολουθούσαν από την υψηλή κατοικία τους τα τεκταινόμενα και άρχισαν να λυπούνται την κοπέλα και να συντρέχουν στον πόνο της. Όταν η κατάσταση έφτασε στο απροχώρητο, αποφάσισαν να μεταμορφώσουν την Αλκυόνη σε πουλί για να απαλύνουν τον πόνο της, μια θεωρία που μας προσφέρει –χωρίς να είναι απόλυτα εξακριβωμένη η ταυτότητα του δημιουργού της– ο Λουκιανός στο έργο του «Αλκυών».

Ceyx and Alcyone by Richard Wilson

Αυτή η εκδοχή της ιστορίας όμως δεν είναι η μοναδική. Σύμφωνα λοιπόν με τον μύθο που φτάνει στη σύγχρονη εποχή από τον Οβίδιο, η Αλκυόνη είδε στη θάλασσα την βάρκα του Κύηκα να θαλασσοδέρνεται μέχρι που ένας κεραυνός τη χτύπησε και τη διέλυσε και ο άντρας πνίγηκε στα αφρισμένα κύματα. Σύντομα, το πτώμα του εμφανίστηκε στην ακτή ενώ η Αλκυόνη στάθηκε να το κοιτάζει από την κορυφή ενός βράχου. Από τη θλίψη της, και χωρίς να μπορεί να αντέξει αυτή την απώλεια, πήδηξε από το βράχο και σκοτώθηκε. Στο σημείο αυτό αναμειγνύονται και πάλι οι Θεοί οι οποίοι εντυπωσιασμένοι από την αληθινή και αγνή αγάπη της γυναίκας για τον χαμένο της σύντροφο, μεταμόρφωσαν και τους δύο τους σε πουλιά. Η Αλκυόνη γεννούσε από τότε κάθε χρόνο τα αυγά της στην ακροθαλασσιά, εκεί όπου είδε το νεκρό σώμα του αγαπημένου της, όμως τα δυνατά κύματα παρέσερναν τους νεοσσούς μακριά και πνίγονταν. Ο ίδιος ο Δίας την λυπήθηκε ξανά και έτσι κάθε χρόνο, την εποχή που εκείνη έφερνε τα μικρά της στον κόσμο, ο πατέρας των θεών έστελνε μια σύντομη περίοδο ασταμάτητης ηλιοφάνειας και καλοκαιρίας διατάζοντας τον Αίολο να συγκρατήσει τους ισχυρούς βοριάδες για να μπορέσει εκείνη να γεννήσει και να προστατέψει τα μικρά της. Στην τρίτη και πλέον «πικάντικη» εκδοχή της ιστορίας, όπως συνήθιζαν πάντα να κάνουν οι αρχαίοι Έλληνες, η Αλκυόνη και ο Κύηκας όταν παντρεύτηκαν συνήθιζαν να αποκαλούν τους εαυτούς τους Δία και Ήρα, σε μια προσπάθεια να μιμηθούν τους αθάνατους θεούς και τον θρυλικό τους έρωτα, πιστεύοντας πως και οι ίδιοι ήταν θεοί. Ο Δίας, ως ζηλότυπος που ήταν, θύμωσε από την συνήθεια των θνητών και έστειλε εκείνος τον κεραυνό που χτύπησε τη βάρκα του Κύηκα σκοτώνοντάς τον. Ο Μορφέας μετέφερε τα μαύρα μαντάτα στην Αλκυόνη, έχοντας πάρει τη μορφή του Κύηκα και στρίβοντας το μαχαίρι στην καρδιά της. Ο θάνατος του αγαπημένου της οδήγησε την Αλκυόνη στην αυτοκτονία, πηδώντας από τον ψηλό βράχο και συναντώντας την τελευταία στιγμή το πτώμα του άντρα της. Τότε και πάλι οι θεοί τους λυπήθηκαν και τους μεταμόρφωσαν αμφότερους σε πουλιά.

Εκτός από τις παρεμφερείς θεωρίες με βάση την κοπέλα και το θάνατο του συντρόφου της, υπάρχουν κι άλλες, σύμφωνα με τις οποίες οι Αλκυονίδες, οι επτά κόρες του Γίγαντα Αλκυονέα, αυτοκτόνησαν πηδώντας στη θάλασσα έπειτα από το φόνο του πατέρα τους, και στη συνέχεια μεταμορφώθηκαν σε πουλιά από την σύζυγο του Ποσειδώνα, την Αμφιτρίτη.

Αλλά και πάλι υπάρχουν και άλλες πηγές για το θερμό αυτό διάστημα, και αυτή τη φορά έρχονται από το διάστημα και συγκεκριμένα από τον αστερισμό Αλκυών των Πλειάδων που φέρει το όνομα του ομώνυμου θαλάσσιου πτηνού (Alcedo atthis). Τις μέρες αυτές, ο αστερισμός μεσουρανεί, βρίσκεται δηλαδή τις νυχτερινές ώρες στο ζενίθ του. Έτσι οι μέρες που ο αστερισμός είναι ορατός τη νύχτα στο ανώτερο σημείο του θόλου, ονομάστηκαν Αλκυονίδες.

Μια πιο ενοποιημένη επιστημονική εξήγηση θέλει το φαινόμενο των Αλκυονίδων Ημερών να οφείλεται στη θέση της Ελλάδας στα νοτιοανατολικά της Ευρώπης, σε ένα σημείο που για κάποιο σύντομο διάστημα του χειμώνα, παρατηρείται μια εξισορρόπηση στις βαρομετρικές πιέσεις της νότιας και βόρειας Ευρώπης, κάτι που μεταφράζεται σε έντονη άπνοια και αίθριο καιρό, με σημαντική ηλιοφάνεια και μια θερμοκρασία που μπορεί να ξεπεράσει ακόμα και τους 20οC. Πιο πιθανές ημερομηνίες εμφάνισης του φαινομένου είναι κατά το δεύτερο μισό του Ιανουαρίου μέχρι το πρώτο μισό του Φεβρουαρίου, χωρίς αυτό να σημαίνει πως το φαινόμενο παρατηρείται αυστηρά κάθε χρόνο.

Myth of Alcyone - Herbert James Draper (1915)

Το πουλί Αλκυόνη και τις παλιότερες αφηγήσεις και μύθους που παρατέθηκαν πιο πάνω χρησιμοποιεί και ο Αίσωπος σε έναν από τους εκπαιδευτικούς μύθους του, χρησιμοποιώντας μεταφορικά την τακτική του πουλιού να προστατεύεται από τους ανθρώπους και όχι τόσο από τα κύματα της θάλασσας, μεταφορά που σχετίζεται με τον άνθρωπο και το ποιος είναι ο αληθινός του εχθρός.

Είτε θεωρήσουμε ότι ο θρύλος απορρέει από την όποια εκδοχή της ιστορίας της Αλκυόνης και του αγαπημένου της, είτε την δούμε ως απόρροια της παρατήρησης των μετεωρολογικών και φυσικών φαινομένων από τους αρχαίους, είτε αν λάβουμε υπόψη την πιθανότητα ο μύθος να στηρίζεται στον αστερισμό των Πλειάδων, είτε την πλέον λογική και σύγχρονη ερμηνεία των καιρικών φαινομένων με γνώμονα τη μετεωρολογία, το μόνο σίγουρο είναι πως οι Αλκυονίδες Μέρες είναι ένα φαινόμενο κατά το οποίο μέσα στην καρδιά του χειμώνα, στο κρύο και την παγωνιά, κατά την εποχή που ο φυσικός κόσμος κοιμάται μακάρια και αναμένει την ζωοδότρα άνοιξη, μερικές μέρες προσφέρουν μια νέα πνοή, μια μικροσκοπική αλλά πανίσχυρη ελπίδα ότι το μέλλον προδιαγράφεται λαμπρό. Μία ελπίδα ζωής, μια όαση φωτός και θαλπωρής σε έναν κόσμο που κείτεται βυθισμένος στο σκοτάδι. Ίσως αυτό να είναι τελικά το αληθινό τους μήνυμα και το μόνο που έχει πραγματικά αξία.

Αν αυτό δεν είναι αρκετό ίσως τα λόγια του Δροσίνη αναπαράγουν καλύτερα το νόημα των ημερών:

«Και στης ζωής τους πιο βαρείς χειμώνες, Αλκυονίδες μέρες καρτερούν».

Βιβλιογραφία και Διαδικτυακές Πηγές

«Τι είναι οι Αλκυονίδες Μέρες», Meteo Hellas, https://www.meteo-hellas.com/ti-einai-oi-alkyonides-meres/, Πρόσβαση 5/1/20.

«Αλκυονίδες Μέρες – Ελληνική μυθολογία και ηλιόλουστες χειμερινές μέρες», Ομιλώ, https://www.omilo.com/el/, Πρόσβαση 5/1/20.

«Τι είναι οι αλκυονίδες μέρες, κάθε πότε εμφανίζονται και γιατί φέτος μπορεί να ξανάρθουν», Huffington Post, https://www.huffingtonpost.gr/entry/ti-einai-oi-alkeonides-meres-kathe-pote-emfanizontai-kai-yiati-fetos-mporei-na-xanarthoen, Πρόσβαση 5/1/20.

«Αλκυόνη, κόρη της Ενάρετης που έδωσε το όνομά της στις Αλκυονίδες μέρες. Γιατί την εκδικήθηκε ο Δίας και για λογαριασμό της άλλαξαν τα καιρικά φαινόμενα», Μηχανή του Χρόνου, https://www.mixanitouxronou.com.cy/arxaiotita/alkioni, Πρόσβαση 8/1/20.

«Αλκυόνη (μυθολογία)», Wikipedia, https://el.wikipedia.org/wiki/, Πρόσβαση 5/1/20.