Ebenezer Scrooge: από τον Κάρολο Ντίκενς στον Guy Pearce

Τα Χριστούγεννα είναι σχεδόν κοντά μας, όπως μαρτυρά και η ατμόσφαιρα που έχει φωτίσει από τον χρωματιστό διάκοσμο σπιτιών και καταστημάτων. Ο κόσμος απολαμβάνει τη γιορτινή διάθεση με στολίδια και χριστουγεννιάτικα καλούδια, και όλοι αναμένουν εκείνο το δεκαπενθήμερο που θα ακούγονται τα κάλαντα και πλατιά χαμόγελα θα δεσπόζουν στα χείλη των ανθρώπων. Τα Χριστούγεννα είναι μία από τις ελάχιστες γιορτές που επιτρέπουν στους μεγάλους να γίνουν ξανά παιδιά και στους νεαρούς φίλους μας να ξεχάσουν την αναπόφευκτη διαδρομή προς την ενηλικίωση. Και φυσικά, από τις μέρες αυτές δεν θα μπορούσε να απουσιάσει ένα καλό βιβλίο, μια γλυκιά συντροφιά δίπλα από το χρωματιστό δέντρο ή το ζεστό τζάκι.

Πολλοί από εμάς θα έχουμε φυλάξει στη βιβλιοθήκη μας ένα έργο που θέλαμε να τιμήσουμε μέσα στην υπόλοιπη χρονιά αλλά δεν βρήκαμε ποτέ τον απαιτούμενο χρόνο. Υπάρχουν όμως κι εκείνα τα διαχρονικά κείμενα, γεμάτα χιονονιφάδες και γιορτινό πνεύμα, που πάντα θα επιστρέφουν στην αγκαλιά μας αυτή την περίοδο. Ένα από αυτά είναι φυσικά τα ατμοσφαιρικά Χριστουγεννιάτικα Κάλαντα / Μια χριστουγεννιάτικη ιστορία (A Christmas Carol) του Κάρολου Ντίκενς (Charles Dickens). Και ο πρωταγωνιστής της νουβέλας θα είναι αυτός που θα μας απασχολήσει στο παρόν άρθρο.

Ο Ebenezer Scrooge έχει μείνει στην ιστορία ως ο γεροπαράξενος τσιγκούνης που φρόντιζε να σκορπάει την προσωπική του μιζέρια και στον περίγυρό του. Το επίθετο του μάλιστα χρησιμοποιείται για να χαρακτηρίσει ανθρώπους που είναι κάπως υπερβολικοί με το θέμα της αποταμίευσης. Ελάχιστοι είναι αυτοί που συνδέουν το όνομά του με το φαινόμενο της ψυχικής κάθαρσης, καθώς στο τέλος της ιστορίας η μετάλλαξη του χαρακτήρα του είναι σχεδόν εξωπραγματική. Ας δούμε όμως ποια είναι η εξέλιξη του Scrooge μέσα από το έργο που δημοσιεύτηκε το 1843.

Ο κακεντρεχής πρωταγωνιστής μας συστήνεται την παραμονή των Χριστουγέννων, μια μέρα που οι περισσότεροι αφήνουμε στην άκρη έγνοιες και προβλήματα για να απολαύσουμε τη συντροφιά φίλων και συγγενών. Εκείνος όμως δεν συμμερίζεται την κοινή γνώμη και όχι μόνο αρνείται να γευματίσει με την οικογένεια του, αλλά δεν τηρεί τα χριστιανικά έθιμα που απαιτούν δωρεές σε επαίτες. Η μόνη καλή πράξη που θα μπορούσαμε να του αναγνωρίσουμε στο πρώτο μέρος, είναι η άδεια που δίνει στον υπάλληλο του, Bob Cratchit. Να σημειωθεί βέβαια πως και σαν εργοδότης δεν έχει να επιδείξει κάτι το αξιέπαινο, αφού είναι αυστηρός και δεν δίνει επαρκή μισθό σε έναν άνθρωπο που έχει να θρέψει έξι στόματα και τον εαυτό του. Στην πορεία, ο Scrooge θα μάθει πως οι δυσκολίες του Bob δεν περιορίζονται μόνο στην αποκόμιση των προς το ζην.

Μέσα σε μια ατμόσφαιρα γεμάτη δυσφορία, ο Scrooge δέχεται μια αναπάντεχη επίσκεψη. Η ηρεμία της νύχτας διαταράσσεται από τον ερχομό ενός φαντάσματος: του πρώην συνεργάτη του, Jacob Marley. Και για να μπόρεσαν αυτοί οι δυο να δουλέψουν κάποτε μαζί, τότε σίγουρα θα είχαν κοινά στοιχεία στον χαρακτήρα τους. Ο Jacob ήταν επίσης φιλάργυρος, δίχως ίχνος καλοσύνης μέσα του, γι’ αυτό και πλήρωσε το τίμημα στη μεταθανάτια ζωή. Δεν μπόρεσε να βρει γαλήνη, αφού άλλωστε τη στέρησε από πολύ κόσμο. Γι’ αυτό και ήρθε στον φίλο του, με σκοπό να τον σώσει από αυτή τη μοίρα.

Ο Jacob Marley όμως δεν είναι ο μόνος επισκέπτης. Η επαφή με το υπερπέραν συνεχίζεται με τρία ακόμα φαντάσματα που θα εμφανιστούν διαδοχικά και το καθένα θα αφήσει το δικό του στίγμα στον καταβεβλημένο Scrooge.

Το φάντασμα που ακολουθεί την ταραγμένη ψυχή, εκπροσωπεί τα Χριστούγεννα του παρελθόντος. Και ακριβώς σε αυτά θα ταξιδέψει με τον πρωταγωνιστή. Εκείνος θα θυμηθεί τα χρόνια της αθωότητας κι εμείς θα γνωρίσουμε το μοναχικό αγόρι που μετατράπηκε σε έναν δυστυχισμένο ενήλικα. Η μοναξιά των παιδικών του χρόνων ανακουφιζόταν τις γιορτινές μέρες κυρίως χάρις την αγαπημένη του αδερφή που δεν ζει πια κι έχει αφήσει πίσω έναν ανιψιό, τον οποίο ο Scrooge παραμελεί. Το τέλος του πρώτου ταξιδιού φέρνει τον Ebenezer αντιμέτωπο με την πρώην αρραβωνιαστικιά του, η οποία δεν άντεξε την απληστία του και πλέον τον θυμάται με τον χειρότερο τρόπο.

Το επόμενο φάντασμα αντιπροσωπεύει τα Χριστούγεννα του παρόντος. Ο Scrooge δεν ταξιδεύει σε κάποια μακρινή διάσταση, αλλά παρατηρεί τους γνωστούς του και πώς περνάνε αυτή την όμορφη μέρα. Από την μία βλέπει τον γιο της αδερφής του, τον Fred, και από την άλλη τον υπάλληλο του και τη μεγάλη του οικογένεια. Μολονότι το κλίμα στο σπίτι του Bob Cratchit είναι ευχάριστο, ο Scrooge μαθαίνει πως ένα από τα παιδιά του με το όνομα Tim είναι σοβαρά άρρωστο και υπάρχει μεγάλος κίνδυνος να πεθάνει. Υπάρχει μια μικρή ελπίδα, αν το μέλλον αλλάξει. Και φυσικά η εν λόγω αλλαγή θα πρέπει να ακολουθήσει αυτή του Scrooge.

Το τελευταίο φάντασμα τον οδηγεί στο μέλλον και σε ένα δυσάρεστο γεγονός· μια κηδεία. Το συμβάν όμως δεν προκαλεί θλίψη στους πολύ λίγους παρευρισκόμενους, οι οποίοι απλώς το εκμεταλλεύονται για να γεμίσουν τα στομάχια τους ή για να ξεπουλήσουν την περιουσία του. Από την άλλη, βλέπει μία ακόμα κηδεία που οι παρευρισκόμενοι πενθούν τον νεκρό, καθώς τον αγαπούσαν και νοιάζονταν για εκείνον. Η μία τελετή αφορά τον Scrooge και η δεύτερη τον μικρό Tim που παραδόθηκε στην αρρώστια του. Το σοκ είναι μεγάλο, τόσο όσον αφορά την κατάληξη του παιδιού, όσο και σχετικά με το γεγονός ότι και στο τέλος του ο Ebenezer ήταν μόνος. Υπόσχεται από εδώ και πέρα να αλλάξει και την επόμενη μέρα δεν είναι πια ο ίδιος στρυφνός και τσιγκούνης άντρας, αλλά ένας φιλάνθρωπος και συμπονετικός γεράκος.

Αυτή η ιδιαίτερη προσωπικότητα ενέπνευσε εκατοντάδες δημιουργούς ανά τον κόσμο και σε διάφορες χρονικές περιόδους. Τα Χριστουγεννιάτικα Κάλαντα πήραν ζωή σε αμέτρητες θεατρικές παραστάσεις, μιούζικαλ στο Broadway, όπερες, ταινίες, μέχρι και κόμικς. Η πρώτη μάλιστα μεταφορά του στον χώρο του θεάματος ήταν μόλις ένα χρόνο μετά την κυκλοφορία του. Το 1901 ο Scrooge εμφανίστηκε για πρώτη φορά στην τηλεόραση σε μια ασπρόμαυρη, βρετανική παραγωγή και το 1923 μεταδόθηκε στο BBC radio.

Στον χώρο των κόμικς εμφανίζεται για πρώτη φορά το 1948. Η νουβέλα του Ντίκενς ξαναγράφεται από τον George Lipscomb και εικονογραφείται από τον Henry Kiefer. Να σημειωθεί πως δεν υπάρχουν μεγάλες διαφορές ανάμεσα στο κόμικ και το πρωτότυπο έργο, απλώς είναι καταλληλότερο για μικρά παιδιά. Το ίδιο ισχύει για το A Christmas Carol, έργο του 2008, που εικονογραφήθηκε από τους Sean Michael Wilson και Mike Collins και αποκόμισε διθυραμβικές κριτικές από την εφημερίδα Sunday Times.

Το 2009 ο Rob Williams συνθέτει ένα ευφάνταστο σενάριο, το οποίο εικονογραφεί ο Diego Jourdan και δημοσιεύει η IDW Publishing. Στο πρωτότυπο αυτό κόμικ με τίτλο Ghostbusters: Past, Present, and Future, ο Scrooge συνεργάζεται με τους Ghostbusters για να γλιτώσει από τους ενοχλητικούς επισκέπτες, τα φαντάσματα των Χριστουγέννων. Δεν συγκινείται με καμία εικόνα και δεν προθυμοποιείται να αλλάξει τον τρόπο ζωής του. Κι αφού έχει πρόβλημα, ποιους θα καλέσει; Τους πασίγνωστους κυνηγούς φαντασμάτων! Το 2017 ο φιλάργυρος πρωταγωνιστής μας συνάντησε μία ακόμα ιδιαίτερη προσωπικότητα, τον Deadpool. Στο τρίτο τεύχος του Deadpool Killustrated, ο πρωταγωνιστής έχει σκοτώσει αρκετούς ήρωες από τον κόσμο της Marvel κι αποφασίζει να συνεχίσει την αιματηρή του δράση στην κλασική λογοτεχνία. Το σενάριο δημιουργήθηκε από τον Cullen Bunn και εικονογραφήθηκε από τον Michael Del Mundo.

Τον Scrooge τον έχουμε δει και σε πιο χορευτική διάθεση, όπως στο A Christmas Carol: The Musical. Από το 1994 έως το 2003 το Paramount Theatre της Νέας Υόρκης φιλοξένησε στην σκηνή του την μεταφορά των Χριστουγεννιάτικων Καλάντων. Οι υπεύθυνοι της διασκευής ήταν η Lynn Ahrens και ο Mike Ockrent, ενώ την μουσική συνέθεσε ο Alan Menken. Ο ίδιος μάλιστα επιμελήθηκε την μουσική σε ομώνυμη ταινία μιούζικαλ που προβλήθηκε για πρώτη φορά στην τηλεόραση το 2004. Στο Eureka Theater του Σαν Φρανσίσκο, παίχτηκε το 2016 ένα μιούζικαλ που πήγε την ιστορία ακόμα παραπέρα. Ο Jason Graae υποδύθηκε τον Scrooge In Love!, ο οποίος έναν χρόνο μετά την μετάλλαξη του χαρακτήρα του δέχεται ξανά επίσκεψη από τα τέσσερα φαντάσματα. Σκοπός τους αυτή την φορά είναι η επανασύνδεση του με την παλιά του αγαπημένη, Belle.

Ο περιβόητος γεράκος μας δεν θα μπορούσε να λείψει και από τον κόσμο των κινουμένων σχεδίων, όπου σαφώς η ιστορία αναπροσαρμόζεται για τις ανάγκες του νεανικού κοινού, όπως έγινε με τα κόμικς. Ένα παράδειγμα αποτελεί η ταινία A Flintstones Christmas Carol (1994), όπου οι γνωστοί μας Flintstones αφήνουν για λίγο τα προϊστορικά τους σπήλαια και κάνουν ένα ταξίδι στον χρόνο φτάνοντας στον 19ο αιώνα, εποχή που γράφτηκε και περιγράφει η ιστορία του Scrooge. Τρία χρόνια αργότερα, το έργο διασκευάζεται σε μορφή κινουμένων σχεδίων και μιούζικαλ, επίσης. Σημαντικοί ηθοποιοί έδωσαν τις φωνές τους για την ταινία, όπως ο Tim Curray, η Whoopi Goldberg και η Jodi Benson. Παρέλαση αστέρων έχουμε και στην παραγωγή του 2009, όπως τον Jim Carrey (ο οποίος υποδύθηκε και τον Scrooge, αλλά και τα χριστουγεννιάτικα φαντάσματα), τον Gary Oldman (επίσης είχε διπλό ρόλο, του Bob Cratchit και του Jacob Marley), τον Colin Firth και την Fionnula Flanagan. Guest εμφάνιση κάνει ο Scrooge και στο Πολικό Εξπρές (The Polar Express) σε μορφή αποκρουστικής μαριονέτας.

Για να κατανοήσουμε τη διαχρονικότητα του Ebenezer Scrooge αλλά και την επίδραση που είχε στην ανθρώπινη ψυχή, θα πρέπει να αναφέρουμε μερικούς χαρακτήρες που βασίστηκαν σε εκείνον. Ο πρώτος που μας έρχεται στον νου είναι φυσικά ο Scrooge McDuck, ο οποίος άλλες φορές εμφανίζεται μίζερος σαν τον προκάτοχο του κι άλλες πιο ήπιος, ακόμα και ευχάριστος. Άλλα καρτούν στα οποία δόθηκε ένα κομμάτι της προσωπικότητας του ήταν το pit bull με το όνομα Carface στην ταινία An All Dogs Christmas Carol, ο Yosemite Sam στο Bugs Bunny's Christmas Carol, o Duffy Duck στο Bah, Humduck! A Looney Tunes Christmas και ο σατανικός Mojo Jojo στις Powerpuff Girls του 2016.

Προχωρώντας σε πιο ενήλικες αναπαραστάσεις, αξίζει να αναφέρουμε το επεισόδιο A Christmas Carol του Doctor Who, στο οποίο ο Ενδέκατος συναντά τον Kazran Sardick, έναν άντρα που θυμίζει αρκετά τον ήρωα του Ντίκενς. Ο Ενδέκατος τον βοηθάει να αλλάξει στάση ζωής ταξιδεύοντας στο παρελθόν του και αναπροσαρμόζοντας το, ώστε να ενεργοποιήσει τα κύτταρα καλοσύνης του. Το 2000 η Vanessa Williams υποδύεται μια θηλυκή και σύγχρονη εκδοχή του Scrooge στην ταινία A Diva's Christmas Carol. Το 2003 θα ξαναδούμε τέτοια αναπαράσταση με τη βοήθεια της Tori Spelling, όχι ως διάσημη τραγουδίστρια όπως η Williams, αλλά ως μία καταξιωμένη παρουσιάστρια, γεμάτη έπαρση εξαιτίας της επιτυχίας της.

Μια ενδιαφέρουσα παραγωγή που ισορροπεί ανάμεσα στην νουβέλα και το αστυνομικό είδος είναι η σειρά Dickensian (2015-2016) του BBC One. Πρόκειται για μια αρκετά πρωτότυπη ιδέα, στην οποία κεντρικό θέμα δεν είναι τόσο η προσωπικότητα του Scrooge, αλλά οι έρευνες για τη δολοφονία του συνεργάτη του, Jacob Marley. Η ιστορία γίνεται αρκετά σκοτεινή και δεν διαθέτει την ατμοσφαιρικότητα του πρωτότυπου έργου. Αυτό θα το συναντήσουμε στην ταινία The Man Who Invented Christmas (2017), η οποία πραγματεύεται την σύλληψη της ιστορίας και τις επιρροές που δέχτηκε ο Ντίκενς.

Η επίδραση του Scrooge και της λοιπής νουβέλας είναι αναμφισβήτητα μεγάλη. Οι μεταφορές του έργου είναι αμέτρητες και οι ηθοποιοί που υποδύθηκαν ή έδωσαν την φωνή τους στον πιο γνωστό θείο της ανθρωπότητας είναι δεκάδες. Fredric March, John McIntire, Cyril Ritchard, Marcel Marceau, Henry Winkler, James Earl Jones, Bill Murray είναι μερικά από τα ονόματα που έδωσαν ζωή στον Ebenezer Scrooge και έκαναν γενιές και γενιές να τον αγαπήσουν. Και, φυσικά, η λίστα θα συνεχίσει να μεγαλώνει αφού στις 19 Δεκεμβρίου κάνει πρεμιέρα μια ακόμα διασκευή των Χριστουγεννιάτικων Καλάντων, η οποία υπόσχεται τρόμο. Διάδοχος των προαναφερθέντων είναι ο Guy Pearce. Και είμαστε σίγουροι ότι κάποια στιγμή θα πάρει κι αυτός την θέση του προκατόχου.

Βιβλιογραφία και Διαδικτυακές Πηγές:

"A Christmas Carol, by Charles Dickens". The project Gutenberg ebook, https://www.gutenberg.org/files/46/46-h/46-h.htm, Accessed 28/11/2019

"Ebenezer Scrooge | Fictional character". Encyclopedia Britannica, https://www.britannica.com/topic/Ebenezer-Scrooge, Accessed 28/11/2019

"Ebenezer Scrooge | Portrayals" Wikipedia, https://en.wikipedia.org/wiki/Ebenezer_Scrooge#Portrayals, Accessed 28/11/2019

"Ο Ebenezer Scrooge στην κουλτούρα των κόμιξ (Μέρος Α)". Artic.gr, https://artic.gr/ebenezer-scrooge-comics-meros-a/, Accessed 28/11/2019