Report: Athens Tolkien Symposium
Ένα όμορφο διήμερο στον ΙΑΝΟ, με ομιλίες, αφηγήσεις και μουσικές γύρω από τη ζωή και το έργο του καθηγητή J.R.R. Tolkien, από το Greek Tolkien Society: The Prancing Pony.
Την Κυριακή, 14 Μαΐου, είχα τη χαρά και την τιμή να είμαι καλεσμένος ως αφηγητής στο Athens Tolkien Symposium, πράγμα που φυσικά σήμαινε πως καθ’ όλο το διήμερο του συμποσίου σκόπευα να βρίσκομαι στο IANOS CAFÉ (Σταδίου 24, Αθήνα), από εκκινήσεως μέχρι λήξης. Το συμπόσιο έγινε (μεταξύ άλλων) με αφορμή τα 15 χρόνια από την ίδρυση του Ελληνικού Συλλόγου Φίλων Τόλκιν, σε συνδυασμό με τη νέα έκδοση της βιογραφίας του Tolkien (Τζ. Ρ. Ρ. Τόλκιν: Η Ζωή και το Έργο Ενός Θρύλου, Colin Duriez, μτφρ. Θωμάς Μαστακούρης) και την πρώτη έκδοση στα ελληνικά της Ιστορίας του Κούλερβο (J.R.R. Tolkien, μτφρ. Ευγενία Κόλλια) από τις Εκδόσεις Κέδρος.
Ημέρα 1η
Σάββατο λοιπόν, 13 Μαΐου και ώρα περίπου 16:00, έφτασα στο IANOS CAFE, όπου βρήκα τα μέλη του συλλόγου (παλιούς φίλους όσο και νέες γνωριμίες) να φορούν είτε το επετειακό μπλουζάκι με την αλησμόνητη φράση «Not all those who wander are lost», είτε εκείνο με τη σειρά γευμάτων ενός hobbit που σέβεται τον εαυτό του. Επίσης, στην είσοδο πωλούνταν τα ημερολόγια του συλλόγου για το 2018, καθώς και πουγκιά με lembas!
Το συμπόσιο ξεκίνησε με τον χαιρετισμό και το καλωσόρισμα από το Διοικητικό Συμβούλιο του συλλόγου και ειδικότερα την Καίτη Καραγεώργη, η οποία έκανε μια όμορφη αναδρομή στη σύσταση, τις δράσεις και τα ταξίδια του συλλόγου, τόσο στην Ελλάδα, όσο και στον υπόλοιπο κόσμο. Νομίζω από όλα τα περιστατικά αυτό που έμεινε καρφωμένο στο μυαλό μου είναι το θεατρικό που συνδύαζε την ιστορία του Turin Turambar με τον Οιδίποδα.
Ακολούθησε ο Σπύρος Σαμψώνας, ο οποίος μίλησε για την τραγική (και πολυαναμενόμενη σε νέα έκδοση) ιστορία του ανθρώπου Beren με την ξωτική Luthien Tinuviel, συνοδευόμενος από μια αναγεννησιακή Δήμητρα Μπενίση, που μας διάβαζε σε καίρια σημεία στοίχους από τη ρομαντική εποποιία, την οποία ο Καθηγητής Tolkien εμπνεύστηκε από τη δική του ιστορία, με τη σύζυγό του Edith. Δύο μεγάλες, αλληλένδετες αγάπες που αν μη τι άλλο, άλλαξαν τον ρου της φανταστικής λογοτεχνίας.
Εν συνεχεία ακούσαμε τον Θωμά Μαστακούρη, γνωστό σε όλους τους Έλληνες αναγνώστες της φανταστικής λογοτεχνίας από τις πάμπολλες μεταφράσεις του στο χώρο (ενδεικτικά, από τις συλλογές των Εκδόσεων Ωρόρα της δεκαετίας του ’90, μέχρι τα έργα του Michael Moorcock, του Robert E. Howard, του Jack Vance και δύο βιογραφίες του Καθηγητή Tolkien). Μας μίλησε για το μοτίβο του σπασμένου, βασιλικού σπαθιού, όπως αυτό εμφανίζεται με το Narsil και το Anduril στον Άρχοντα των Δαχτυλιδιών και το Gram στη Volsunga Saga. Ένας άξονας της ομιλίας είχε να κάνει με την έννοια του σπαθιού ως συμβόλου του κληρονομικού, βασιλικού δικαιώματος (όπως στο μύθο του Θησέα και του Βασιλιά Αρθούρου) κι ένας άλλος στην έννοια της θραύσης και της εκ νέου σφυρηλάτησης.
Σημειωτέον, η ομιλία και η συζήτηση που ακολούθησε αποτέλεσαν για μένα μια σιωπηλή επιβεβαίωση πως καλώς είχα επιλέξει ένα από τα κεντρικά θέματα της αφήγησής μου για την επόμενη ημέρα.
Τον Θωμά Μαστακούρη ακολούθησε ο πρώτος καλεσμένος από το εξωτερικό, ο βιογράφος του Tolkien, Colin Duriez, που μας μίλησε για το πώς οι φιλίες του Καθηγητή και τα γεγονότα της ζωής του επηρέασαν τη γραφή για τον κόσμο του Άρχοντα των Δαχτυλιδιών. Ξεκινώντας από το Tea Club και το Barrovian Society, τα οποία συνενώθηκαν στο T.C.B.S., μέχρι τον γάμο του με την Edith, το θάνατο των πιο στενών του φίλων στη διάρκεια του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου και τη δημιουργία των Inklings, ο Colin Duriez μας ταξίδεψε στους διαλόγους, την αλληλογραφία και τα τοπία που σημάδεψαν τη ζωή του Tolkien από νεαρή ηλικία, σφυρηλατώντας κομμάτι-κομμάτι, λέξη-λέξη τον κόσμο και το έπος του. Εστιάζοντας ιδιαίτερα στον Robert Gilson, παιδικό φίλο του Tolkien που σκοτώθηκε την πρώτη μέρα στη Μάχη της Somme και τον C.S. Lewis των Inklings, με τον οποίο θα μπορούσε κανείς να πει πως υπήρξαν “άσπονδοι φίλοι”, ο Duriez σκιαγράφησε, μεταξύ άλλων, πώς φτάσαμε από τον Tolkien ως μετα-Βικτοριανό άνθρωπο, στον Tolkien τον συγγραφέα.
Ακολούθησε μια ωραία συζήτηση, ορμώμενη από τις ερωτήσεις του κοινού και κατόπιν ο Colin Duriez υπέγραψε με χαρά τα βιβλία των παρευρισκομένων, οι οποίοι σχημάτισαν μια εντυπωσιακή ουρά.
Μετά τις υπογραφές και την κλήρωση των λαχνών που βρίσκονταν μες στα πουγκιά με το lembas, η μέρα έκλεισε με μια live εμφάνιση των Sólastas, γεμάτη κέλτικες και σκανδιναβικές μουσικές, διανθισμένες με κομμάτια από τις κινηματογραφικές μεταφορές του Άρχοντα των Δαχτυλιδιών – το ιδανικό τέλος στην πρώτη, γεμάτη μέρα του συμποσίου.
Για μερικούς ακολούθησε αυτό που έμεινε γνωστό ως μετα-συμποσιακό orcιασμα, αλλά αυτό δεν είναι της παρούσης, κοινώς, «ό,τι συμβαίνει στην Angband, μένει στην Angband».
Ημέρα 2η
Έχοντας κληθεί να εκκινήσω τη δεύτερη μέρα του συμποσίου με την αφήγησή μου, «Σκώληκες και Σιδηρουργοί», φτάσαμε στον ΙΑΝΟ από νωρίς με τον πατέρα μου. Παρά την αγάπη μου προς το έργο του Tolkien, μέχρι εκείνη τη μέρα δεν είχα επιχειρήσει να αφηγηθώ κάποια από τις ιστορίες της Μέσης-Γης κι έτσι είχα μια μικρή αγωνία αν θα έβγαιναν σωστά όλα τα ετερόκλητα (πλην συγγενή) στοιχεία που είχα παντρέψει, ακολουθώντας ως πρωτεύοντα άξονα τις συνδέσεις νάνων, δράκων και μυθικών σπαθιών και ως δευτερεύοντα την πολυδάκρυτη ιστορία του Turin Turambar. Όπως πάντα, θα κρατήσω την εσωτερική κριτική για τον εαυτό μου, αφήνοντας τα σχόλια σε όσους παρακολούθησαν την αφήγηση. Σε κάθε περίπτωση, για μένα ήταν μια μεγάλη τιμή, καθώς και μια μοναδική ευκαιρία ν’ απαγγείλω τη μετάφραση που έκανα σε ανύποπτο χρόνο, μερικών στοίχων από το Τραγούδι του Durin:
Γκρίζος είν' ο κόσμος, γερασμένα τα βουνά
στάχτη παγωμένη της καμίνου η φωτιά
Άρπα πια δεν τραγουδά, μήτε σφυρί χτυπά τ' αμόνι
στα Δώματα του Ντούριν η σκοτεινιά κάθεται μόνη
Σκιά είν' απλωμένη στον τύμβο του απάνω
στη Μόρια, που Παλάτι ήταν άλλοτε των Νάνων
Των βυθισμένων αστεριών όμως το φως ακόμα αστράφτει
στη σκοτεινή κι απάνεμη Λίμνη του Καθρέφτη
Στο βαθύ νερό το στέμμα του έχει αφήσει
μέχρι να 'ρθει πάλι καιρός που ο Ντούριν θα ξυπνήσει.
Την αφήγηση ακολούθησε η ομιλία της δεύτερης καλεσμένης από το εξωτερικό, της Δρ. Δήμητρας Φήμη (καθηγήτριας αγγλικής φιλολογίας, ερευνήτριας και συγγραφέα) από το Cardiff Metropolitan University της Ουαλίας, πάνω στη σχέση των ξωτικών του Tolkien με τα ξωτικά και τις νεράιδες της μυθολογίας και της λαογραφίας. Ήταν μια φοβερά ενδιαφέρουσα ομιλία (την οποία μπορείτε να παρακολουθήσετε εδώ στο Blod), διότι ιχνηλατούσε τη διαδρομή από τις νεανικές αντιλήψεις του Tolkien για τις βικτοριανές νεράιδες, περνώντας από τη φημισμένη αποστροφή του για τα «φτερωτά πλασματάκια με κεραίες εντόμου» και φτάνοντας στη μεταστροφή του σε κάτι που προσέγγιζε τους Tuatha Dé Danann των Κέλτικων μύθων. Αναφορές στις νεράιδες του Cottingley (και μια από τις πιο αξιόμεμπτες –κατ’ εμέ- πλην κατανοητές στιγμές του Arthur Conan Doyle, ως υποστηρικτή ψυχικών φαινομένων στη δύση της ζωής του), εμπνεύσεις και συσχετίσεις με το Mabinogion, συνδέσεις με την εποχή που έζησε και ανδρώθηκε ο Tolkien, με τις ανάγκες και τις τάσεις της αγγλικής κοινωνίας στην οποία κινούταν. Ένα εξαιρετικό κλείσιμο με το Smith of Wootton Major, όπου ένας ηλικιωμένος πια Tolkien συμφιλιώνει τις νεανικές με τις ώριμες αντιλήψεις του για τον Αλλόκοσμο.
Μετά την εξίσου ενδιαφέρουσα συζήτηση, σειρά είχε ο Δρ. Αθανάσιος Καρασίμος, γλωσσολόγος και ερευνητής του Ανοιχτού Πανεπιστημίου και του Πανεπιστημίου Πατρών, ο οποίος έκανε μια λεπτομερή παρουσίαση (την οποία μπορείτε να παρακολουθήσετε εδώ) για τις γλώσσες της Μέσης-Γης, τον τρόπο που εργάστηκε ο J.R.R. Tolkien για τη σύνθεσή τους, καθώς και το πώς η χρήση τους συνέβαλε στη συνεκτική οικοδόμηση του μυθολογικού corpus του Καθηγητή. Πολύ αξιόλογο σημείο ήταν (μεταξύ άλλων), η εξήγηση πως ο Tolkien έλαβε υπόψη του τις φθορές που υφίσταται μια υπαρκτή γλώσσα με το πέρασμα του χρόνου και φρόντισε να τη συμπεριλάβει τεχνητά στις δημιουργημένες γλώσσες του (ενίοτε και στην πλοκή), προκειμένου να τους προσδώσει μεγαλύτερη αληθοφάνεια. Παρά ορισμένες φωνές, αναμφίβολα επηρεασμένες από κάποιο ξεχασμένο Palantir, ο Δρ. Καρασίμος αρνήθηκε να μας μιλήσει για το Black Speech της Mordor…
Πλησιάζοντας στο τέλος, τη σκυτάλη πήρε η Κάιτη Καραγεώργη, μιλώντας μας με συγκίνηση για τον «Χόμπιτ Που Αγάπησε», τον θαυμαστό κύριο Baggins του Bag End, που μέσα του λαγοκοιμόταν μονάχα το περιπετειώδες μικρόβιο των Took. Πολλοί από εμάς (ονόματα δε λέμε) σκουπίσαμε διακριτικά κανένα μάτι για το αμίμητο αυτό ανθρωπάκι που ταξίδεψε πιο μακριά από κάθε άλλον, που ήταν ευπρόσδεκτο στα τραπέζια των ισχυρών και δεν είχε τον παραμικρό ενδοιασμό να τραγουδήσει στον Οίκο του Elrond το τραγούδι που είχε συνθέσει για τον Eärendil. Ήταν ο πιο ηλικιωμένος hobbit στη Μέση-Γη, ο μόνος μαζί με τον Frodo από το λαό τους που ταξίδεψε στο Valinor και ο πρώτος που είχε τη δύναμη ν’ απαρνηθεί τη δύναμη του Δαχτυλιδιού. Αν βρίσκετε κι εσείς συγκίνηση στις σελίδες ενός τέτοιου βιβλίου, στις πράξεις ενός τέτοιου χαρακτήρα, μπορείτε ν’ ακούστε τη διαδρομή αυτή εδώ.
Μετά και τη δεύτερη κλήρωση των λαχνών του lembas, όπως ίσως θα έκλεινε κι ο ίδιος ο Καθηγητής Tolkien ένα τέτοιο συμπόσιο, ακολούθησαν τραγούδια από τη Fantasy Choir, τόσο από το Hobbit, όσο και από άλλα έργα του φανταστικού.
Στον συγκινητικό επίλογο των φωτογραφιών, όσοι ομιλητές δεν ήμασταν ήδη μέλη του Ελληνικού Συλλόγου Φίλων Τόλκιν, χριστήκαμε επιτίμως, που ήταν ακόμη μια όμορφη έκπληξη ανάμεσα σε τόσες.
Ήταν ένα διήμερο άψογα διοργανωμένο, πλούσιο, ζεστό και φιλόξενο, που έκανε όλους τους παρευρισκόμενους να νιώσουμε πόσα πραγματικά οφείλουμε στον J.R.R. Tolkien, πέρα από τα αξέχαστα ταξίδια που μας πρόσφερε με την πένα του, εκεί και πάλι πίσω…
Not all those who wander are lost.
Photo Credits:
Ανδρέας Μιχαηλίδης, Τεύκρος Μιχαηλίδης, Χριστίνα Γεωργούδη, Δρ. Δήμητρα Φήμη
Ο Ανδρέας Μιχαηλίδης είναι μεταφραστής, συγγραφέας και αφηγητής, ενώ στο παρελθόν έχει εργαστεί ως δημοσιογράφος και φωτογράφος. Ανά τα χρόνια έχει γράψει πληθώρα άρθρων γύρω από τα comics και την κουλτούρα τους, ξεκινώντας από το περιοδικό «9» της Ελευθεροτυπίας και το Comicdom.gr.
Έχει μεταφράσει, από τα αγγλικά και τα γαλλικά, βιβλία εκλαϊκευμένης επιστήμης, ιστορίας και λογοτεχνίας (μεταξύ των οποίων, Ο Ιππότης των Επτά Βασιλείων και Τα Ταξίδια του Ταφ του George R.R. Martin, τα Χρονικά της Τσακισμένης Θάλασσας του Joe Abercrombie και τη σειρά με τις Περιπέτειες του Νεαρού Σέρλοκ Χολμς του Andrew Lane). Έχει συμμετάσχει με αστυνομικά διηγήματα σε ανθολογίες όπως: Οικοεγκλήματα, Είσοδος Κινδύνου, Ελληνικά Εγκλήματα 4, Κλέφτες και Αστυνόμοι.
Τα τελευταία χρόνια συμμετέχει σε φεστιβάλ comics της Ελλάδας και του εξωτερικού με αυτοεκδόσεις, σε συνεργασία με τη Βάλια Καπάδαη, τον Παύλο Παυλίδη (Νέκυια, Iasis, Last Flight of the Swordbreaker κ.α.) και άλλους καλλιτέχνες, στην πλοκαμοφόρο κολεκτίβα LarLarLar Comics.
Μέχρι σήμερα έχει γράψει τρία βιβλία: Το Αμόνι που Τραγουδά (Εκδόσεις Mamaya) και δύο νουβελέτες στη σειρά Ο Εθισμός του Κριστιάν Αμπρόζ (Εκδόσεις Nightread). Είναι ιδρυτικό μέλος της Ελληνικής Λέσχης Συγγραφέων Αστυνομικής Λογοτεχνίας και της Στέγης Προφορικότητας και Παράδοσης «Μυθολόγιο».
Κατά βάση είναι παραμυθάς, χωμένος συνήθως σε μια σπηλιά φτιαγμένη εξ’ ολοκλήρου από βιβλία.