The Haunted Corner -The Fall of the House of Usher- Μια διαχρονική γοτθική ιστορία τρόμου

«Κι ενώ κοιτούσα, εκείνη η ρωγμή άρχισε να πλαταίνει γοργά –φύσηξε μανιασμένα ο ανεμοστρόβιλος, ολόκληρη η σφαίρα του δορυφόρου αναδύθηκε ξαφνικά μπροστά στα μάτια μου, το μυαλό μου ζαλίστηκε καθώς είδα τους μεγαλόπρεπους τοίχους να διαλύονται. Ακούστηκε ένας μακρόσυρτος σάλος, σαν το βουητό χιλίων κυμάτων, και η βαθιά και σκοτεινή λίμνη στα πόδια μου έκλεισε βλοσυρά και σιωπηλά πάνω από τα ερείπια του Οίκου των Άσερ»

O Poe μπορεί να θεωρηθεί ο μεγάλος παρεξηγημένος των αμερικανικών γραμμάτων, ο άνθρωπος που έγραφε μακάβρια και αλλόκοτα διηγήματα, που χρειάστηκαν χρόνια έπειτα από το θάνατό του ώστε να αναγνωριστεί το έργο του, πρώτα μεταφρασμένο από τον Baudelaire στη Γαλλία, κι έπειτα να γιγαντωθεί η λογοτεχνική του μορφή στην Ευρώπη κι από εκεί να περάσει τον Ατλαντικό μέχρι τη δική του πατρίδα. Εντέλει καθιερώθηκε ως ένας από τους σημαντικότερους ποιητές και πεζογράφους της γενιάς του, διαχρονικό σημείο αναφοράς και κύριος εκπρόσωπος του αμερικανικού ρομαντισμού, τα έργα του οποίου άσκησαν επίδραση σε λογοτέχνες όπως ο H.P. Lovecraft, ο Jules Vern, ο Stevenson, ο Oscar Wilde, ο Faulkner, ο Arthur Conan Doyle, ο Vladimir Nabokov, ο Herman Melville, αποτελώντας θεμέλιο λίθο της αστυνομικής λογοτεχνίας (Οι δολοφονίες της Οδού Νεκροτομείου, The Murders in the Rue Morgue - 1841), της λογοτεχνίας του φανταστικού (Λιγεία - 1838), του μυστηρίου και του τρόμου. Αν η κριτική που ασκείται σε έναν άνθρωπο των τεχνών αποτελεί ένδειξη της επιτυχίας του, τότε και σ’ αυτό ο Poe υπήρξε από τους «μεγάλους» μιας και δέχτηκε έντονη κριτική από λογοτέχνες όπως ο Mark Twain και ο T.S. Eliot.

Με ποιήματα όπως «Το Κοράκι» και μια σειρά διηγημάτων και κειμένων που εντάσσονται στα μονοπάτια του τρόμου, της φαντασίας, του μυστηρίου και του υπερφυσικού, ο Edgar Allan Poe (19/1/1809-7/10/1849) και το διήγημά του Η Πτώση του Οίκου των Άσερ» (The Fall of the House of Usher), είναι οι πρωταγωνιστές του συγκεκριμένου άρθρου. Το διήγημα πρωτοδημοσιεύτηκε στο Burton’s Gentleman’s Magazine το 1839, και το επόμενο έτος συμπεριλήφθηκε από το συγγραφέα σε μια έκδοση υπό τον τίτλο, Tales of the Grotesque and Arabesque, μαζί με άλλες διηγήσεις του. Το διήγημα αποτελεί κορυφαία δημιουργία, επηρεασμένη από τη γοτθική λογοτεχνία του 18ου αιώνα, με κυρίαρχα θέματα που κρύβονται στις σελίδες του -κάποια εκ των οποίωναπασχόλησαν τον Poe καθόλη τη διάρκεια της συγγραφικής του πορείας- να είναι η πνευματική διαταραχή, η απειλή του θανάτου, ο εν ζωή ενταφιασμός, ο φόβος, η απελπισία και η απομόνωση.

Art by Harry Clarke

Μια σύντομη περίληψη

Μια μουντή φθινοπωρινή μέρα, μία από εκείνες τις μέρες που ο ουρανός κρέμεται γκρίζος και βαρύς, αποκτώντας σχεδόν απτή μορφή από την υγρασία της επερχόμενης βροχής, ο αφηγητής της ιστορίας φτάνει στον Οίκο Άσερ, ένα παλιό πέτρινο οίκημα της αμερικανικής υπαίθρου των πολιτειών της Ανατολικής Ακτής, πληγμένο από το πέρασμα του χρόνου· μια ζοφερή έπαυλη με μούχλα στους τοίχους, που ορθώνεται πλάι σε μια λίμνη και στο οποίο εκτυλίσσεται η τραγική ιστορία. Η έπαυλη ανήκει στον παιδικό φίλο του αφηγητή, τον Roderick Usher, ο οποίος τον προσκάλεσε στην οικεία του γράφοντάς του, περιγράφοντας στο γράμμα του μια παράξενη ασθένεια από την οποία πάσχει, και ζητώντας τη βοήθειά του. Ο αφηγητής δε θα μπορούσε να κάνει διαφορετικά, επομένως φτάνει στην έπαυλη με σκοπό να παραμείνει για ένα διάστημα εκεί, μόνο που με την άφιξή του παρατηρεί τις ρωγμές που εμφανίζονται στη λιθοδομή, από την οροφή και τις μαρκίζες, μέχρι χαμηλότερα στους τοίχους, μια εικόνα που του προκαλεί αβάσταχτη μελαγχολία και θλίψη. Σύντομα ο αφηγητής μαθαίνει ότι εκτός από τον Roderick, πάσχει από την ασθένεια και η δίδυμη αδερφή του, η Madeline Usher, που μαζί μ’ εκείνον είναι οι δύο τελευταίοι εν ζωή απόγονοι του Οίκου Άσερ, ενός οίκου που όπως και η έδρα του, φαίνεται να αργοπεθαίνει και να βυθίζεται στη λήθη.

Καθώς τις επόμενες μέρες ο αφηγητής προσπαθεί να διασκεδάσει τον εξασθενημένο φίλο του, διαβάζοντάς του, παίζοντας μουσική και περνώντας μαζί του χρόνο στα ψηλοτάβανα δωμάτια της έπαυλης, διακοσμημένα με μεσαιωνικές πανοπλίες, πολυελαίους, παλιά έπιπλα που ζέχνουν πολύχρονη θλίψη και σωρευμένη μελαγχολία, και ακριβά χαλιά, ο Roderick τού εκμυστηρεύεται σε μια ψυχικά αδύναμη κατάσταση αλλά εννοώντας κάθε κουβέντα ότι το σπίτι είναι ζωντανό, ότι η αρρώστια που έχει πλήξει τον ίδιο και την αδερφή του προέρχεται από την τοιχοποιία και τη βλάστηση που το περιβάλει.

Έπειτα, η παράξενη ατμόσφαιρα που κυριαρχεί στα ημισκότεινα δωμάτια, εξελίσσεται γρήγορα, καθώς ο Roderick κατά τη διάρκεια ενός δείπνου ανακοινώνει στον αφηγητή και φίλο του, ότι η Madeline, την οποία ο αφηγητής μονάχα για λίγο έχει συναντήσει όλες αυτές τις μέρες, πέθανε από την ασθένεια. Φοβισμένος ότι το σώμα της θα μετατρεπόταν σε όργανο εκμετάλλευσης από τυμβωρύχους για επιστημονικούς και ιατρικούς σκοπούς, αποφασίζει να το τοποθετήσει προσωρινά σε μια από τις ασφαλείς κρύπτες στα κελάρια της οικείας, για δύο εβδομάδες, κι έπειτα να το μεταφέρει στον τελικό τόπο ανάπαυσης της Madeline, στον οικογενειακό τάφο των Usher που βρίσκεται σε κοντινή απόσταση. Στη μακάβρια αυτή διαδικασία τον συντρέχει ο αφηγητής, τυλίγοντας με λευκά σάβανα τη νεκρή, παρατηρώντας το μυστηριώδες και τόσο ανατριχιαστικό μειδίαμα των χειλιών της κοπέλας, που μοιάζει να επιδίδεται σ’ ένα μεταθανάτιο γκροτέσκο χαμόγελο.  

Τις επόμενες μέρες ο καιρός χαλάει περισσότερο, και είναι μια άγρια νύχτα με αέρηδες και βαθύ σκοτάδι που η καταιγίδα πλησιάζει, όταν ο Roderick, με τη νεκρική χλομάδα που απλώνεται στα χαρακτηριστικά του, τρυπώνει στο δωμάτιο του αφηγητή και ανοίγει το παράθυρο, αφήνοντας τον παγερό άνεμο να ξεχυθεί, ωστόσο αυτό που περιγράφει είναι ακατανόητο. Ο αλλόφρων Roderick δείχνει στο φίλο του τη λίμνη, που μοιάζει να λάμπει παράξενα, παρότι δεν υπάρχουν άστρα στον ουρανό. Ο αφηγητής, προσπαθώντας να ηρεμίσει τα ταραγμένα νεύρα του Roderick, χρησιμοποιεί μια μεσαιωνική διήγηση για έναν ιππότη και έναν δράκο, μόνο που καθώς η ιστορία πλησιάζει στο τέλος της, οι δυο τους ακούνε θορύβους, κούφιους, άγριους και μεταλλικούς να έρχονται από κάπου βαθιά από τα έγκατα της οικείας.

Ο ψυχικά καταρρέων Roderick είναι πεπεισμένος ότι αυτό που ακούνε δεν είναι παρά οι εναγώνιες προσπάθειες της αδερφής του που, θαμμένη ζωντανή, προσπαθεί να βγει από την κρύπτη της και να επιστρέψει στον κόσμο των ζωντανών. Ξαφνικά, σαν να μη φτάνουν όλα αυτά για να ταράξουν περισσότερο τόσο τον Roderick, όσο και τον αφηγητή της ιστορίας, η πόρτα του υπνοδωματίου τινάζεται με πάταγο από τους μεντεσέδες της και στο άνοιγμα της κάσας εμφανίζεται η Λαίδη Madeline, σαβανωμένη και ολοζώντανη, ένα πλάσμα που επέστρεψε μακάρια από τους νεκρούς, βουτηγμένη στο αίμα. Με μια γοερή οιμωγή χιμάει στον αδερφό της, τρομάζοντάς τον μέχρι θανάτου.

Εκείνες τις στιγμές του απόλυτου και φρικαλέου χάους, ο αφηγητής αποχωρεί κακήν κακώς από το δωμάτιο κι έπειτα από την ίδια την οικεία των Usher, τρέχει πανικόβλητος και καταβεβλημένος μέσα στη βροχή που πέφτει μανιασμένη και περνάει πάνω από την πλημμυρισμένη τάφρο. Από πίσω του βλέπει να υψώνεται μια ματωμένη και απόκοσμη σελήνη· το μυστηριώδες της φως τρυπώνει μέσα στη ρωγμή που διατρέχει τους τοίχους της έπαυλης, μόνο που η ρωγμή αρχίζει να μεγαλώνει όλο και περισσότερο και να πλαταίνει, οι μεγαλόπρεπο τοίχοι του αρχοντικού αρχίζουν να διαλύονται, ένας εκκωφαντικός σάλος ακούγεται και τα σκοτεινά νερά της λίμνης καταπίνουν τελικώς τα τελευταία υπολείμματα του Οίκου των Usher.

Art by Harry Clarke

Οι ενδείξεις μιας καλογραμμένης γοτθικής ιστορίας

Από πολλές απόψεις η ιστορία που έπλασε ο Poe, αποτελεί την πεμπτουσία μιας κλασικής γοτθικής ιστορίας τρόμου, ένα υποείδος του ρομαντισμού που χαρακτηρίζεται από ζοφερά και ερεβώδη περιβάλλοντα, υπερφυσικά στοιχεία, έντονη δράση και ρομαντισμό, στοιχεία που γεννήθηκαν κατά τον 18ο αιώνα. Οι ενδείξεις που καταδεικνύουν μια τέτοια άποψη είναι πολλές και θα προσπαθήσω να παραθέσω μερικές από αυτές: Από την πρώτη σελίδα, ο αναγνώστης πληροφορείται το άγνωστο και μυστηριώδες κακό που ταλαιπωρεί την Οικεία των Usher, την απομονωμένη αυτή τοποθεσία που βρίσκεται τυλιγμένη στην καταχνιά. Δεν είναι κάτι απτό, με φυσική μορφή ή κάτι γνωστό και κατανοητό, ούτε για τον αναγνώστη, ούτε για τους ήρωες της ιστορίας, όμως υπάρχει και είναι από την αρχή παρόν. Μέσα στα μελαγχολικά δωμάτια με τα ξεθωριασμένα και παμπάλαια έπιπλα, στην γκρίζα και θλιβερή ατμόσφαιρα που λειτουργεί σαν παραπέτασμα μυστηρίου, στους πέτρινους τοίχους της οικείας και στην ανεξήγητη ρωγμή που τους διατρέχει. Το ανεξήγητο αυτό μυστικό φαίνεται να κατατρώει τον Roderick που παρότι παλεύει, δεν καταφέρνει να το νικήσει, οδηγώντας τον στην παραφροσύνη και την τρέλα, στοιχείο που επίσης είναι χαρακτηριστικό της γοτθικής λογοτεχνίας.

Στις γοτθικές ιστορίες κυριαρχούν επίσης τα κάστρα. Στην περίπτωση του διηγήματος, ο Poe προχώρησε σε μια μικρή αλλαγή, παρουσιάζοντας μια εξοχική έπαυλη, ένα μεγαλόπρεπο αρχοντικό που ωστόσο έχει δει και καλύτερους καιρούς, αντί για το συνηθισμένο κάστρο των μύθων. Βασικό ρόλο στην εξέλιξη της υπόθεσης έχει ο εν ζωή ενταφιασμός (premature burial, live burial, vivisepulture) – ο Poe αφιερώνει εξολοκλήρου ένα άλλο διήγημά του, The premature burial, 1844, σε αυτό ακριβώς το ζήτημα, ενώ το συγκεκριμένο ζήτημα αναφέρεται και σε άλλα γραπτά του όπως το Berenice, 1835, και το The Cask of Amontillado, 1846. Την εποχή εκείνη οι περισσότεροι άνθρωποι που κατέληγαν (κυρίως αυτοί που στερούνταν την οικονομική δυνατότητα να καλέσουν κάποιον γιατρό) δεν απολάμβαναν ποτέ την επίσημη ανακοίνωση του θανάτου τους από το «χέρι» ενός ειδικού, δεν ήταν επομένως ασυνήθιστο να θάβονται ζωντανοί, άνθρωποι που «έμοιαζαν» να έχουν πεθάνει, με χαμηλό καρδιακό παλμό και τη χλομάδα του θανάτου εξαιτίας της κατάπτωσης από την εκάστοτε ασθένεια – παράλληλα με πενιχρή διατροφή και ανύπαρκτες συνθήκες υγιεινής.

Το ανεξήγητο μυστικό με το οποίο παλεύουν οι ήρωες και μαζί τους οι αναγνώστες, κάνει τη μεγαλειώδη εμφάνισή του στο τέλος της ιστορίας, με την επιστροφή από το θάνατο της Madeline, επιφέροντας ταυτόχρονα το τέλος του Οίκου των Usher.

Ο Poe παρουσιάζει τον Roderick ως ένα βαθιά μορφωμένο άνθρωπο, ποιητή και καλλιτέχνη, ευαίσθητο και καλλιεργημένο. Τα χαρακτηριστικά αυτά έχουν με τα χρόνια οδηγήσει τους μελετητές να προσδίδουν στο έργο έναν αυτοβιογραφικό χαρακτήρα, μιας και τα γνωρίσματα του Roderick αποτελούν ταυτόχρονα γνωρίσματα και του ίδιου του Poe, ενός ανθρώπου μορφωμένου που πάλευε ωστόσο με τους προσωπικούς του δαίμονες και την εξάρτησή του με το αλκοόλ.

Δίχως να αποτελεί χαρακτηριστικό της γοτθικής λογοτεχνίας, είναι σημαντικό να γίνει μια σύνδεση της ιστορίας με το γενικότερο κλίμα της εποχής, καθώς τις δεκαετίες μετά την έκδοση του διηγήματος, τέθηκαν οι βάσεις της επιστήμης της ψυχολογίας, με πρωτοστάτη τον Sigmund Freud, παρότι οι ιδέες του συνειδητού και ασυνείδητου υπήρχαν ήδη την περίοδο που ο συγγραφέας έγραψε το διήγημα. Μια διαφορετική θεωρία, λοιπόν, θέλει τον Οίκο των Usher να αποτελεί έναν συμβολισμό του ανθρώπινου μυαλού. Ο Roderick, το συνειδητό τμήμα του μυαλού (του Οίκου) προσπαθεί να κρύψει το ασυνείδητο, (εδώ την Madeline), η οποία παραμένει άφαντη για μεγάλο μέρος της ιστορίας, μέχρι που πεθαίνει και πολύ αργότερα εμφανίζεται «αλλαγμένη», ως αυτή που επέστρεψε από τους νεκρούς. Όπως αργότερα ο Freud θα υποστήριζε πως το υποσυνείδητο δεν μπορεί να παραμείνει για πολύ κρυμμένο και καταπιεσμένο, κάποια στιγμή ξεσπάει και έρχεται στην επιφάνεια, η Madeline και η θυελλώδης είσοδός της στο υπνοδωμάτιο του αφηγητή, οδηγούν στην τελική καταστροφή τόσο του συνειδητού (Roderick) και του ασυνείδητου (Madeline), όσο και του ίδιου του σώματος (House of Usher), καθώς δεν μπορεί να υπάρξει μόνο του απουσία του μυαλού, επομένως πρέπει να καταστραφεί.

Στο έργο του, ο Poe κατορθώνει να προκαλέσει φόβο στον αναγνώστη. Η απόκοσμη ιστορία και η συνεχής παρουσία ενός άγνωστου και δυσεξήγητου κακού που ελλοχεύει, οι χαρακτήρες που πλάθει και η σταδιακή τους πορεία προς την απόλυτη τρέλα, η προσωποποίηση της ίδιας της έπαυλης που βρίσκεται σε αποσύνθεση και η χρήση ενός υποβλητικού λεξιλογίου, επηρεάζουν τον αναγνώστη, σε αυτό το χαρακτηριστικό δείγμα σκοτεινού ρομαντισμού, από το οποίο μοιάζει να επηρεάζεται και ο ίδιος ο αφηγητής της ιστορίας, μιας και η νοητική του κατάσταση δέχεται αλλεπάλληλα χτυπήματα από το ανεξήγητο κακό που δεν μπορεί να αποδεχθεί και να κατανοήσει.

Η έμπνευση του Poe

Πολλά έχουν γραφτεί για την πραγματικότητα πίσω από τη μυθοπλασία του Poe. Σε σημείο που σήμερα βρίσκεται ένα μέρος της αστικής περιοχής της Βοστώνης, κάποτε απλωνόταν έκταση γης που ανήκε στον Hezekiah Usher, η έπαυλη του οποίου χτίστηκε το 1684 αλλά καταστράφηκε το 1830. Λέγεται ότι η σύζυγος του Usher είχε συνάψει σχέση με ένα ναύτη του λιμανιού, και όταν ο σύζυγός της τους έπιασε σε ιδιαίτερα προσωπικές στιγμές, τους καταδίκασε σε θάνατο, ενταφιάζοντάς τους στη γη του οικήματος, κάτι που εν μέρει επιβεβαιώθηκε όταν μετά την καταστροφή που χτύπησε την έπαυλη (άγνωστος ο λόγος), δύο πτώματα βρέθηκαν εντειχισμένα στα χαλάσματα του κελαριού, περίπου στο ίδιο σημείο που ο Poe «τοποθέτησε» το σώμα της Madeline Usher.

Κοινά στοιχεία του διηγήματος του Poe βλέπουμε στο έργο του Γερμανού συγγραφέα E.T.A. Hoffmann και την ιστορία του που δημοσιεύτηκε το 1819 με τίτλο Das majorat. Το σπίτι που διαλύεται και καταρρέει, οι απόκοσμοι ήχοι που ξεπηδούν στην καρδιά της νύχτας, και το όνομα του κεντρικού ήρωα, Roderick. Τα γραπτά του Hoffmann ήταν γνωστά στον Poe και φαίνεται πως επηρεάστηκε σε τέτοιο βαθμό, ώστε να τα χρησιμοποιήσει με το δικό του μοναδικό τρόπο.

Σύμφωνα με τους μελετητές Arno Schmidt και Thomas Hansen, κοινά στοιχεία εμφανίζονται μεταξύ του The Fall of the House of Usher και του The Robber’s Castle (1812) του Heinrich Clauren, το οποίο δημοσιεύτηκε το 1828 στο Blackwood’s Magazine υπό τον τίτλο The Robber’s Tower. Στα δύο έργα παρατηρείται μια γυναίκα ηρωίδα και ο έντονος φόβος της πρόωρης ταφής, ενώ και γενικότερα ο τρόπος γραφής των δύο συγγραφέων παρουσιάζει ομοιότητες. Τέλος, το θέμα του οικήματος που διαλύεται και καταρρέει, είναι βασικό χαρακτηριστικό του έργου του Horace Walpole, Castle of Otranto (1764), που έθεσε γενικά τις βάσεις για τη γοτθική λογοτεχνία, ενώ φαίνεται να επηρέασε ουκ ολίγο και τον ίδιο τον Poe. 

Η διαχρονικότητα του μοιραίου τέλους των Usher

Ο αντίκτυπος της γραφής του Poe στο ευρύ αναγνωστικό κοινό είναι δεδομένος και σημαντικός, όσο σημαντική και διαχρονική η επιρροή των γραπτών που άφησε πίσω του στη μικρή και τη μεγάλη οθόνη, το θέατρο και τη μουσική. Και Η πτώση του Οίκου του Άσερ, δεν αποτελεί εξαίρεση. Από το 1928 και τη βωβή ταινία του γαλλικού κινηματογράφου με τίτλο La Chute de la maison Usher, μέχρι το 1960 και τον ανυπέρβλητο Vincent Price στο ρόλο του Roderick Usher στην ταινία με τίτλο House of Usher σε σκηνοθεσία του Roger Corman (η πρώτη από 8 ταινίες που σκηνοθέτησε, βασισμένος σε έργα του Poe).

Κατά το διάστημα 1908-1917 ο μεγάλος Γάλλος συνθέτης Claude Debussy, πειραματίστηκε πάνω σε μια όπερα με τίτλο La chute de la maison Usher. Άλλες οπερατικές εκδοχές του Οίκου των Usher, συμπεριλαμβάνουν δουλειές των Philip Glass το 1987, του Peter Hammill το 1991, ενώ το 2002 ο Lance Tait, έγραψε το ομώνυμο μονόπρακτο. Το 2015 ο Christopher Lee προσέφερε τη φωνή του για την αφήγηση στην ταινία κινουμένων σχεδίων The Fall of the House of Usher. Το πλέον πρόσφατο παράδειγμα της διαχρονικότητας του διηγήματος και γενικότερα του έργου που άφησε πίσω του ο Poe, είναι μια παραγωγή του Netflix, μια μίνι δραματική σειρά τρόμου που θα βασίζεται στο διήγημα και θα δίνει μια νέα οπτική στο μύθο του Poe.

Καθώς, λοιπόν, το φθινόπωρο προχωράει και ο φυσικός κόσμος βυθίζεται στα χρυσοπόρφυρα χρώματά του, σ’ αυτήν τη μοναδική αποσύνθεση που προοικονομεί την αναγέννηση της Άνοιξης, αν ο ψυχρός αέρας του δειλινού δεν είναι αρκετός για να νιώσετε τη μαγεία αυτής της περιόδου, τότε αναζητείστε την ιστορία του Poe και ξεφυλλίστε τις περιγραφές του άδικου χαμού ενός οίκου. Αφεθείτε στη βαθμιαία φθορά των ηρώων, στην αγωνία της απομόνωσης και στην απειλή του άγνωστου κινδύνου· αφήστε τα να σας ταξιδέψουν στο μακρινό Οίκο των Usher, εκεί που το ανεξήγητο μυστήριο συνάντησε μοιραία το υπερφυσικό κακό, μέσα από μια ρωγμή σ’ έναν τοίχο, κι από εκεί στη διαχρονικότητα, στη φρεσκάδα του γοτθικού τρόμου και στο πάνθεον της παγκόσμιας λογοτεχνίας.

Βιβλιογραφία

“A Summary and Analysis of Edgar Allan Poe’s ‘The Fall of the House of Usher’”, Interesting Literature, https://interestingliterature.com/2022/02/poe-fall-house-usher-summary-analysis/, Access 11/9/22.

Bracken H., “The Fall of the House of Usher”, Britannica, https://www.britannica.com/art/horror-story, Access 11/9/22.

“The Fall of the House of Usher” 1839, Sparknotes, https://www.sparknotes.com/lit/poestories/section3/, Access 11/9/22.

"The Fall of the House of Usher Plot Summary & Analysis”, Study, https://study.com/academy/lesson/poes-the-fall-of-the-house-of-usher-summary-and-analysis.html

“The Fall of the House of Usher”, Wikipedia, https://en.wikipedia.org/wiki/The_Fall_of_the_House_of_Usher, Access 11/9/22.

Vizuette J., “Gothic Elements in The Fall of the House of Usher”, By Arcadia, https://www.byarcadia.org/post/gothic-elements-in-the-fall-of-the-house-of-usher, Access 11/9/22.

https://www.storyboardthat.com/lesson-plans/the-fall-of-the-house-of-usher-by-edgar-allan-poe/theme, Access 11/9/22.

Edgar Allan Poe, 21 Ιστορίες και «Το Κοράκι», μτφρ. Σχινά Κ., Μεταίχμιο, 2013.