Στα Άδυτα του Sandman

«Αγάπη μου-- επίτρεψέ μου να σου συστήσω τους θείους και τις θείες μου.

Η θεία μου η Τελευτή». […]

«Η θεία μου η Απόνοια». […]

«Η θεία μου η Μανία». […]

«Ο, εμ, η… θείος-θεία μου Επιθυμία». […]

«Ο θείος μου ο Όλεθρος». […]

«Και τέλος, ο θείος μου ο Ποτμός».

«Σε χαιρετώ, Ευρυδίκη, την ημέρα τούτη του γάμου σου».

«Θείε; Εσύ δεν θα μας δώσεις την ευχή σου;»

«Είμαι το Πεπρωμένο. Είμαι ο Ποτμός. Δεν εύχομαι: γνωρίζω. Ό,τι οφείλει να συμβεί θα συμβεί. Έτσι έχουν τα πράγματα».

- The Sandman Special #1: The Song of Orpheus (1991), σε ελληνική απόδοση του γράφοντα. Το ίδιο ισχύει και για όλα τα μεταφρασμένα χωρία παρακάτω, εκτός αν γράφω κάπου κάτι διαφορετικό.

Καρέ που απεικονίζει τα αδέρφια του Μορφέα, τους Endless, από το Sandman Special #1: The Song of Orpheus, σε σχέδιο του Bryan Talbot.

Ο Ορφέας, σε αυτή την εκδοχή γιος του Μορφέα ή Όνειρου, παρουσιάζει τους Endless στην μέλλουσα σύζυγό του, την Ευρυδίκη. Όλοι γνωρίζουμε την κατάληξη αυτής της ιστορίας, αν και εν προκειμένω ο Neil Gaiman, δημιουργός του Sandman (και όχι μόνο), πλέκει στην εξέλιξη τους δικούς του χαρακτήρες, με τρόπο που κατά 90% φαντάζει σαν να ανήκαν εξαρχής στον μύθο, ενώ ένα 10% μας θυμίζει ότι όλα αυτά συμβαίνουν στα πλαίσια της δικής του μυθολογίας, η οποία έχει χώρο και για μια στιγμή χιούμορ.

Όταν πεθαίνει η Ευρυδίκη, ο Ορφέας ζητάει από τον πατέρα του τον Μορφέα (ένα πανίσχυρο πλάσμα – για να το θέσουμε χοντρικά, μια από τις εφτά κινητήριες δυνάμεις του σύμπαντος, καθότι αυτό είναι οι Endless) να τον βοηθήσει να πάει στον Κάτω Κόσμο και να διεκδικήσει την Ευρυδίκη από τον Άδη και την Περσεφόνη. Ο Μορφέας, ίσως ο πιο αυστηρός (και κατά ειρωνεία, άκαμπτος, παρότι ενσάρκωση του ονείρου) ανάμεσα στους Endless, αρνείται να πάει ενάντια σε αυτό που χαρακτηρίζει φυσική ροή των πραγμάτων.

Όταν ο Ορφέας μελετάει να αυτοκτονήσει, αυτός που τον αποτρέπει είναι ο θείος του ο Όλεθρος. Όταν ο Ορφέας εξηγεί τι έγινε με τον πατέρα του, ο Όλεθρος λέει:

«Είναι ζοφερός ο πατέρας σου», και ακολούθως τον βοηθάει να πάει στο σπίτι της Τελευτής, ή Θανής, για να ζητήσει εκεί βοήθεια.

Το Sandman ξεκίνησε να εκδίδεται το 1989 από την DC Comics, και το 1993 εντάχθηκε στο θρυλικό παράρτημα Vertigo του εκδοτικού οίκου, το οποίο εστίαζε σε πιο σκοτεινό και ενήλικο περιεχόμενο (αυτό είναι μια πραγματικά μεγάλη ιστορία, για την οποία κυκλοφόρησε μάλιστα η Vertigo Encyclopedia του 2008 – δώδεκα χρόνια πριν η DC καταργήσει τη Vertigo). Γιατί λοιπόν επέλεξα αυτό το μεμονωμένο, one-shot κατά το κοινώς λεγόμενο, τεύχος του 1991 για να ξεκινήσω το άρθρο για το Sandman;

Ο λόγος βρίσκεται στο κειμενάκι της εισαγωγής, όπου ο Ορφέας παρουσιάζει τις κινητήριες δυνάμεις της ιστορίας (αν και δεν παίζουν όλοι Endless πρωταγωνιστικό ρόλο), και μάλιστα σε πολύ εύστοχη ελληνική απόδοση των ονομάτων (αυτή είναι από το comic, όχι δική μου). Περαιτέρω, τα αποσπάσματα που παρέθεσα δίνουν μια πρώτη ιδέα για τον χαρακτήρα του Μορφέα σε σχέση με των υπολοίπων Endless. Παρόλο που είναι άρχοντας των ονείρων, ο Μορφέας δεν είναι σε καμία περίπτωση ο πιο φιλικά διακείμενος απέναντι στην ανθρωπότητα. Όχι, αυτοί που αγαπούν περισσότερο τους ανθρώπους είναι ο Όλεθρος και η Θανή, ένα διόλου διακριτικό σχόλιο του Gaiman για την ανθρωπότητα, το οποίο ωστόσο μετουσιώνεται σε δύο πολύ συμπαθείς χαρακτήρες, οι οποίοι ενσαρκώνουν δύο κατά κανόνα αρνητικές έννοιες.

Μπερδευτήκατε ακόμα; Το παραπάνω δεν αποτελεί παρά ένα μικροσκοπικό ξεδίπλωμα των αφηγηματικών επιπέδων του comic, σε μια μικρή (αλλά μελλοντικά άκρως σημαντική) γωνιά της ιστορίας. Ωστόσο, πλέον ξέρετε ποιοι είναι οι Endless (Dream, Death, Destruction, Destiny, Desire, Despair, Delirium), το τι αντιπροσωπεύουν εμπεριέχεται στο όνομα του καθενός, και έχετε μια πρώτη ιδέα για την υφή και την πολυπλοκότητα των χαρακτήρων. Το comic εστιάζει στον Sandman (ή Dream, ή Όνειρο – you get it), ο οποίος πλαισιώνεται από την υπόλοιπη οικογένεια των Endless, καθώς και ένα καστ χαρακτήρων, εκ των οποίων ορισμένοι είναι δημιουργήματα του Gaiman, ενώ άλλοι προέρχονται από όλο το φάσμα της DC Comics, τόσο χρονικά, όσο και από άποψη τίτλων.

Το φλέγον ζήτημα, λοιπόν, είναι κατά πόσο η επερχόμενη σειρά θα μπορέσει να αποτυπώσει όλη αυτήν την πολυπλοκότητα στη μικρή οθόνη (κάτι στο οποίο παλιότερα η απάντηση υπήρξε κατηγορηματικά «ΟΧΙ»).

Από πολλές απόψεις, το Sandman αποτελεί ένα σταυροδρόμι: τόσο αφηγηματικά, όσο και σε επίπεδο χαρακτήρων και τίτλων comics. Περαιτέρω, αποτελεί μια πηγή από την οποία εκπορεύονται πολλοί άλλοι τίτλοι και χαρακτήρες, του Gaiman και μη, σχηματίζοντας ένα περίπλοκο δίκτυο ιστοριών. Αντί λοιπόν να σας βομβαρδίσω με ένα σωρό πληροφορίες για την χρονική εξέλιξη του σύμπαντος του Gaiman και των παραφυάδων του, θα χρησιμοποιήσουμε ως σημείο εκκίνησης το trailer και τις πληροφορίες που έχουμε για τους χαρακτήρες της τηλεοπτικής σειράς: θα εξηγήσω από πού προέρχονται, τις διαφορές γνωρίζουμε ότι υπάρχουν, και θα κάνω μια εκτίμηση για τις ιστορίες που πρόκειται να δούμε.

Επειδή δεν είναι καθόλου σαφές ποια στοιχεία του comic έχουν διατηρηθεί, θα πω μεν SPOILER ALERT, αλλά αυτό αφορά όσα γνωρίζω από τα comics, και όχι απαραίτητα όσα θα δείτε στην τηλεοπτική σειρά. Για τους χαρακτήρες θα μιλήσω με τη σειρά που εμφανίζονται στο comic, κάνοντας όπου χρειάζεται τις αναγκαίες εκτροπές και συνδέσεις.

Οι Χαρακτήρες

Sandman (Morpheus): Ο χαρακτήρας (ο τρίτος της DC Comics με αυτό το όνομα) πρωτοεμφανίζεται στο Sandman #1 και είναι δημιούργημα του Neil Gaiman. Οπτικά είναι ένας συνδυασμός του Gaiman στα νιάτα του, του Robert Smith των Cure, και του χορευτή μπαλέτου Farukh Ruzimatov. Βέβαια, όλα αυτά τα στοιχεία κατά βάση συνδυάζονται στον Peter Murphy των Bauhaus (στα νιάτα του), ο οποίος σύμφωνα με τον Gaiman ήταν και η αρχική έμπνευση για την εικόνα του Μορφέα. Στη σειρά φαίνεται γενικά να έχουν διατηρήσει αυτήν την απεικόνιση. Να σημειώσουμε εδώ ότι οι Endless («Ατέρμονες») είναι ατέρμονες μόνο ως προς την λειτουργία τους. Ανά τις αιωνιότητες έχουν υπάρξει διαδοχές, και ο Μορφέας είναι απλά ο τρέχων Dream. Οι Endless γενικά μπορούν να πάρουν όποια μορφή θέλουν, αν και μερικοί τείνουν να διατηρούν μια λίγο-πολύ σταθερή εμφάνιση. Με εξαίρεση τον Destruction και τον Destiny, όλοι οι άλλοι έχουν συνήθως δέρμα λευκό σαν κόκκαλο. Ο Dream, αναμενόμενα ως ενσάρκωση των ονείρων, είναι ο πιο ευμετάβλητος οπτικά, έχοντας απεικονιστεί σχεδόν ως οτιδήποτε, από γάτα μέχρι εξωγήινο.

Ο Peter Murphy των Bauhaus τη δεκαετία του '80.

Η ιστορία μας ξεκινάει με τον μάγο Roderick Burgess (τον οποίο στη σειρά θα υποδύεται ο εξαιρετικός Charles Dance), ο οποίος το 1916 αποπειράθηκε να φυλακίσει την Death, αλλά ο απόκρυφος τόμος που είχε στην κατοχή του χρησίμευε τελικά για να φυλακίσει τον Dream. Η αποκοπή του Μορφέα από το βασίλειό του είχε διάφορες συνέπειες, αλλά μία είναι εμπνευσμένη από πραγματικό γεγονός. Από το 1915 ως το 1926, ο κόσμος μαστιζόταν από μια παγκόσμια επιδημία, γνωστή ως encephalitis lethargica, ή συνηθέστερα αποκαλούμενη «ασθένεια του ύπνου». Τα συμπτώματά της είχαν εύρος από γενικευμένη υπνηλία μέχρι κατατονία και τελικά τον θάνατο. Υπολογίζεται ότι από την ασθένεια αυτή πέθαναν τουλάχιστον 500.000 άνθρωποι. Στο comic η εμφάνιση αυτής της ασθένειας αποδίδεται στον εγκλεισμό του Μορφέα. Ανάμεσα στα θύματα της ασθένειας, που ωστόσο επιβιώνει μέχρι την απελευθέρωση του Μορφέα, είναι και η Unity Kincaid. Κρατήστε το αυτό για μετά.

Μια σημαντική αλλαγή είναι ότι, ενώ ο Μορφέας απελευθερώνεται την ίδια χρονολογία που κυκλοφορεί το comic, δηλαδή το 1988, στην τηλεοπτική σειρά η δράση μεταφέρεται στο 2021.

Ethel Cripps & John Dee: Η Ethel Cripps είναι ερωμένη του Burgess και μητέρα του John Dee, τον οποίο υποδύεται ο David Thewlis. Εδώ δεν έχω – ή μάλλον δεν θέλω – να σας πω πολλά, καθότι οι χαρακτήρες αυτοί παίζουν κεντρικό ρόλο στην πλοκή, παρόλο που δεν είναι ακριβώς κεντρικοί χαρακτήρες οι ίδιοι. Ο John Dee (καμία σχέση με τον μάγο-αστρολόγο της Βασίλισσας Ελισάβετ, πλην της εσκεμμένης χρήσης του ονόματος), δεν ήταν χαρακτήρας του Gaiman, αλλά ένας από τους πολλούς εχθρούς της Justice League of America από τη δεκαετία του ’60, με το όνομα Dr. Destiny. Ο Gaiman απλά τον χρησιμοποίησε για την ιστορία του, αλλάζοντας αρκετά το υπόβαθρο του χαρακτήρα. Θα σας πω μόνο πως, αν έχετε δει το Dragonheart, θα καταλάβετε γιατί ο Thewlis είναι ιδανικός για τον ρόλο.

Len Wein (όρθιος) και Mark Hanerfeld, οι πηγές έμπνευσης για τον Cain και τον Abel των comics, υποδυόμενοι τους χαρακτήρες στις αρχές της δεκαετίας του '70.

Cain & Abel: Α, εδώ θα μπλέξουμε καλά καλά τα μπούτια μας. Ας ξεκινήσουμε λέγοντας ότι αυτοί οι δύο δεν είναι ακριβώς οι βιβλικοί Κάιν και Άβελ, αλλά οι ονειρικές τους αντανακλάσεις στη συλλογική συνείδηση (και ενδεχομένως το ασυνείδητο). Γενικά αντιμετωπίζονται σαν να είναι οι γιοι των πρωτόπλαστων, αλλά το σημαντικότερο είναι πως ο ένας αποτελεί το αρχέτυπο του φονιά, και ο άλλος το αρχέτυπο του θύματος. Οτιδήποτε άλλο απλά θα σας μπλέξει. Στα comics, επίσης δεν αποτελούν δημιουργίες του Neil Gaiman, παρά προέρχονται από το παρελθόν της εκδοτικής ιστορίας της DC Comics.

Αμφότεροι οι χαρακτήρες έπαιζαν τον ρόλο του οικοδεσπότη σε δύο σειρές ανθολογιών τρόμου, από τα τέλη της δεκαετίας του ’60 μέχρι τις αρχές της δεκαετίας του ’80 (κατ’ αναλογία με τον Crypt Keeper στο Tales From the Crypt της EC Comics). Ο Cain ήταν ο οικοδεσπότης του House of Mystery από το τεύχος #175 (Ιούλιος-Αύγουστος 1968) και μέχρι το τέλος της σειράς, ο Abel αντίστοιχα του House of Secrets από το τεύχος #81 (Αύγουστος-Σεπτέμβριος 1969). Το μοντέλο για τον Cain ήταν ο θρυλικός (τότε νεαρός και εν πολλοίς άγνωστος) συγγραφέας comics Len Wein. Και όταν λέω «θρυλικός», μιλάμε για τον άνθρωπο που δημιούργησε το Swamp Thing της DC μαζί με τον Bernie Wrightson (House of Secrets #92, 1971), και αναβίωσε τους X-Men το 1975 (Giant-Size X-Men #1) μαζί με τον Dave Cockrum, συνδημιουργώντας μεταξύ άλλων τον Colossus, τον Nightcrawler, τη Storm και τον Thunderbird. Στο Swamp Thing, παρεμπιπτόντως, θα επανέλθουμε. Από την άλλη, το μοντέλο για τον Abel ήταν ένας από τους δημιουργούς του, ο συγγραφέας και επιμελητής Mark Hanerfeld. Από καθαρή τύχη, βρήκα μια φωτογραφία όπου ο Wein και ο Hanerfeld υποδύονται τους χαρακτήρες, στις αρχές της δεκαετίας του 1970!

Ο Gaiman πήρε λοιπόν αυτούς τους δύο χαρακτήρες, καθώς και τα ίδια τα House of Mystery και House of Secrets, και τα ενέταξε μέσα στην ονειρική διάσταση του Sandman (ευρύτερα αποκαλούμενη «Dreaming»), προσθέτοντας μια ανάμικτη νότα τρόμου, χιούμορ και συμβολισμού. Ανάλογη προέλευση έχουν η Eve (η αντίστοιχη αντανάκλαση της Βιβλικής Εύας) και ο Lucien, αλλά από comics της δεκαετίας του ’70 (για τον Lucien θα διαβάσετε παρακάτω).

Οι δύο ηθοποιοί που τους υποδύονται στη σειρά μού είναι άγνωστοι (Sanjeev Bhaskar και Asim Chaudhry), αλλά φυσιογνωμικά και με το κατάλληλο μακιγιάζ δεν βλέπω να υπάρχει κάποιο πρόβλημα στην απεικόνιση των χαρακτήρων (ειδικά αν η προσέγγιση είναι πιο κυριολεκτικά Βιβλική, οπότε έχει νόημα οι ηθοποιοί να έχουν μεσανατολίτικα χαρακτηριστικά).

Lucien: Άλλος ένας χαρακτήρας από τις ανθολογίες τρόμου της DC Comics, στο Sandman ο Lucien είναι ο βιβλιοθηκάριος των ονείρων, δηλαδή ο φύλακας όλων των βιβλίων που ονειρεύτηκε ποτέ κανείς, συμπεριλαμβανομένων όσων δεν γράφτηκαν ποτέ. Ήταν επίσης το πρώτο κοράκι του Μορφέα, και υπάρχει μια υπόνοια πως υπήρξε ο πρώτος άνθρωπος. Στο ευρύτερο σύμπαν του Gaiman συχνά επωμίζεται τη διαχείριση του Dreaming εν τη απουσία του κυρίου του. Πλην του Μορφέα, κανείς δεν έχει περισσότερες γνώσεις για τα όνειρα. Ο Μορφέας τον συναντάει στο τεύχος #2 μετά τις δεκαετίες εγκλεισμού του, να σκουπίζει τα συντρίμμια του κάστρου του. Στην τηλεοπτική σειρά έχει γίνει γυναίκα, η Lucienne, την οποία υποδύεται η μαύρη ηθοποιός Vivenne Acheampong. Παρόλο που η αλλαγή αυτή δεν έχει μεγάλη σημασία για την ιστορία του Sandman (ο μεγάλος έρωτας του Lucien εξερευνάται μόνο στη διάδοχη σειρά comics, The Dreaming, και η ιστορία δεν είναι δα σπουδαία), δεν παύει να είναι μια αναίτια, πολιτικώς ορμώμενη αλλαγή. Ο Lucien είναι ο βασικός υποστηρικτικός χαρακτήρας του comic, αλλά όχι στους δύο πρώτους τόμους (Preludes & Nocturnes και Doll’s House) που φαίνεται να καλύπτει ο πρώτος (;) κύκλος της σειράς.

Ο Lucien από ένα πολύ πιο πρόσφατο comic, το Sandman Universe #1 του 2018, σε σχέδιο της Bilquis Evely.

John Constantine: Εδώ τώρα έχουμε το μπλέξιμο του μπλεξίματος, ω μπλέξιμο. Ωστόσο, αποτελεί μια από τις πιο αιτιολογημένες αλλαγές της σειράς. Ο John Constantine δεν είναι χαρακτήρας του Neil Gaiman, αλλά του Alan Moore. Αντίθετα, η Johanna Constantine είναι χαρακτήρας του Neil Gaiman, την οποία ο Gaiman δημιούργησε ως φόρο τιμής στον Moore, τον οποίο θεωρούσε μέντορά του. Ωστόσο, η Johanna Constantine του Gaiman δεν ζούσε στη σύγχρονη εποχή (ούτε τη δεκαετία του ’80 και σίγουρα όχι στην τρέχουσα), αλλά ήταν πρόγονος του John Constantine που πέθανε το 1859. Ενδιαμέσως είχε διασώσει το αθάνατο κεφάλι του Ορφέα κατά την Τρομοκρατία που ακολούθησε τη Γαλλική Επανάσταση, και τελικά τάφηκε στη Νάξο, κοντά στον ναό προς τιμήν του Ορφέα.

Εντάξει, χάσατε τη μπάλα;

Αριστερά ο Sting τη δεκαετία του '80, δεξιά το εξώφυλλο του John Constantine: Hellblazer #1 (1988) δια χειρός Dave McKean. Παραγτηρήστε ότι έχουν μέχρι και την ίδια μύτη!

Πάμε λοιπόν βήμα βήμα. Ο Alan Moore δημιούργησε τον John Constantine σε συνεργασία με τους σχεδιαστές Stephen R. Bissette, Rick Veitch και John Totleben, για να κάνει την πρώτη του εμφάνιση στο Swamp Thing #37 (Ιούνιος 1985). Θυμάστε παραπάνω που είπα ότι θα επανέλθουμε στο Swamp Thing; Παρά την αρχική επιτυχία της πρώτης σειράς του Wein (ειδικά όσο εκτελούσε τα σχεδιαστικά καθήκοντα ο Wrightson), ο τίτλος πέρασε από σαράντα κύματα μέχρι η εταιρεία να τον δώσει δοκιμαστικά στον τότε σχετικά άγνωστο Alan Moore, με το ελεύθερο να κάνει ό,τι νομίζει – ή που θα έπιανε, ή που θα πήγαινε για ακύρωση. Ο Moore κατάφερε να αναζωογονήσει τη σειρά, και ήταν εκείνος που ξεκίνησε τη χρήση παλιών, όχι ιδιαίτερα γνωστών μεταφυσικών χαρακτήρων της DC Comics, για την οικοδόμηση ενός πιο ενιαίου μυθολογικού / μεταφυσικού υποβάθρου.

Εξώφυλλο του Hellblazer Special: Lady Constantine #1, δια χειρός Phil Noto.

Εν προκειμένω, λοιπόν, το μάλλον κωμικό ζητούμενο ήταν ένας χαρακτήρας που να μοιάζει στον Sting, καθότι οι σχεδιαστές ήταν μεγάλοι θαυμαστές του συγκροτήματος Police. Ο Moore έφτιαξε τον John Constantine, τον «μάγο της εργατικής τάξης», όπως τον αποκαλούσε, έναν χαρισματικό, αλητήριο, μέθυσο, βαθιά ελαττωματικό και βαθιά ανθρώπινο Άγγλο, τον οποίο είχε την τάση να κατατρέχει η τραγωδία, συχνά αποκρυφιστικώς ορμώμενη. Ο John Constantine αποδείχτηκε φοβερά επιτυχημένος (και ο Sting δήλωσε πως η απεικόνιση τον κολάκευε, οπότε η DC σταμάτησε να ιδρώνει για το ενδεχόμενο μήνυσης), και τον Ιανουάριο του 1988 απέκτησε τη δική του σειρά comics, το John Constantine: Hellblazer. Συγγραφικά καθήκοντα για τα πρώτα σαράντα περίπου τεύχη ανέλαβε ο Jamie Delano, ο οποίος βύθισε το προαναφερθέν μυθολογικό / μεταφυσικό υπόβαθρο της DC Comics σε έναν σουρεαλισμό εφάμιλλο πέντε τριαξονικών φίσκα στα παραισθησιογόνα. Η σειρά Hellblazer υπήρξε η μακροβιότερη του παραρτήματος Vertigo της DC, αριθμώντας 300 τεύχη. Στο Hellblazer Annual #1 του 1989, ο Delano παρουσιάζει για πρώτη φορά την ιδέα ότι ο John Constantine της σύγχρονης εποχής δεν είναι παρά ο πιο πρόσφατος σε μια μακρά γενιά ανατρεπτικών μάγων, αφηγούμενος την ιστορία του Kon-sten-tyn, ενός μάγου-βασιλιά από την δύση της Αρθουριανής Εποχής.

Στο Sandman #13 (Ιανουάριος 1990), ο Neil Gaiman δημιουργεί την Lady Johanna Constantine προς τιμήν του Alan Moore, η οποία διασταυρώνεται με τον Μορφέα και τον Hob Gadling, νομίζοντας πως είναι ο Διάβολος και ο Περιπλανώμενος Ιουδαίος. Τότε ο Μορφέας της αναθέτει (όπως μαθαίνουμε αργότερα) την διάσωση της κεφαλής του Ορφέα. Η ιστορία της Johanna Constantine θα επεκταθεί μέσα από διάφορα τεύχη και σειρές comics, δια χειρός του Gaiman και μη. Να σημειώσαμε εδώ ότι το Fawney Rig, η έπαυλη όπου ο Burgess φυλακίζει τον Μορφέα, ανήκε κάποτε στην Lady Johanna Constantine.

Στο Books of Magic #4 (Μάρτιος 1991), ο Gaiman επεκτείνει την ιδέα των γενεών μάγων των Constantine, τοποθετώντας μία εκδοχή του στο τέλος των πάντων, υπονοώντας ότι αποτελεί μια διαρκή, ίσως και αναγκαία παρουσία στο σύμπαν.

Η ιδέα αυτή τελικά κωδικοποιείται και εκφράζεται ευθαρσώς πολύ αργότερα, στο Hellblazer #240 (Μάρτιος 2008), όπου ένας Σουδανός μάγος του λέει:

«Είσαι ο μάγος που γελά. Πάντοτε υπήρξες ο μάγος που γελά. […] Είσαι ο αέναος».

Συγκεκριμένα η φράση που χρησιμοποιεί είναι «constant one», που πιο σωστά περιγράφεται ως «σταθερός» και είναι ουσιαστικά η ετυμολογία του ονόματος «Κωνσταντίνος» από τα Λατινικά – και συνεχίζει εξηγώντας ότι στο διάβα από την εμφάνιση του ανθρώπου μέχρι το τέλος των πάντων υπάρχει πάντοτε ένας Μάγος Που Γελά, μια όψη του John Constantine που αψηφά τους θεούς.

Επιστρέφοντας στην ιστορία μας, καθώς ο Μορφέας αρχίζει να αναζητά τα εργαλεία της δύναμής του, μαθαίνει πως το πουγκί με την ονειρόσκονη είχε φτάσει στα χέρια του John Constantine, και ζητά τη βοήθειά του για να το ανακτήσει, πράγμα που οδηγεί σε μερικές άκρως φρικιαστικές σκηνές, αντάξιες του Hellblazer.

Matt Ryan ως ο τηλεοπτικός John Constantine του NBC.

Γιατί λοιπόν στη σειρά έχουμε μια σύγχρονη Johanna Constantine, που δεν είναι κανείς από τους προαναφερθέντες χαρακτήρες; Ο λόγος, πιστεύω, εντοπίζεται στον λαβυρινθώδη κόσμο των πνευματικών δικαιωμάτων και εταιρικών συμφωνιών. Ο John Constantine έχει ήδη κάνει την τηλεοπτική του εμφάνιση, τόσο στη δική του σειρά του NBC (με πρωταγωνιστή τον εξαιρετικό Matt Ryan) όσο και στο Arrowverse της CW. Υποθέτω λοιπόν ότι η παροχή δικαιωμάτων της DC σε αυτές τις εταιρείες, το γεγονός ότι ο Constantine δεν είναι χαρακτήρας του Gaiman, αλλά η Johanna Constantine του 18ου αιώνα είναι, οδήγησαν σε αυτήν την επιλογή. Για να μην αναφέρουμε την άκρως μπλεγμένη ιστορία του χαρακτήρα με άλλους τίτλους και properties της DC, καθώς και την διαβόητα κακή σχέση της εταιρείας με τον Alan Moore. Μένει να φανεί αν η ηθοποιός Jenna Coleman μπορεί να πιάσει αυτό το πολύ ιδιαίτερο vibe του «μάγου της εργατικής τάξης».

Άλλη μια σημείωση εδώ: στο trailer βλέπουμε την Johanna Constantine να μιλάει με μια γριά άστεγη, την Hettie, που της λέει ότι ο Μορφέας επέστρεψε. Η συνάντηση αυτή λαμβάνει χώρα με τον John Constantine στο Sandman #3 και η Hettie, ευρύτερα γνωστή ως Mad Hettie, δεν είναι μια οποιαδήποτε άστεγη, αλλά μια αθάνατη μάγισσα στην υπηρεσία του Destiny, του γηραιότερου μεταξύ των Endless (The Dreaming #6, 1996).

Lucifer Morningstar: Εδώ λοιπόν φτάνουμε σε μια από τις έντονα αμφιλεγόμενες επιλογές ηθοποιού, για τον ρόλο του Εωσφόρου, και τους ατέρμονους (sic) ιντερνετικούς καυγάδες σχετικά με το γιατί δεν παίζει τον χαρακτήρα ο Tom Ellis, ο Lucifer από την τηλεοπτική σειρά των DC Entertainment και Warner Bros. Πριν βουτήξουμε στα βαθιά για τον Lucifer, ας ξεκαθαρίσουμε κάτι: σε αντίθεση με τον John Constantine, ο Lucifer πρακτικά προσαρμόστηκε τηλεοπτικά από την ίδια εταιρεία που βγάζει τα comics (χάριν άκρας απλότητας το θέτω έτσι, αλλά αυτή είναι η ουσία), επομένως δεν τίθεται το θέμα σύγκρουσης συμβολαίων, δικαιωμάτων κλπ. Ωστόσο, κατά τη γνώμη μου ήταν απολύτως σωστή επιλογή να μην παίξει ο Tom Ellis τον Lucifer του Sandman, για έναν πολύ βασικό λόγο: ο Tom Ellis παίζει έναν Lucifer που έχει ουσιαστικά μηδενική σχέση με τον χαρακτήρα των comics. Είναι στον πυρήνα του καλοκάγαθος, συχνά γοητευτικά αμήχανος και γεμάτος αξιαγάπητα ψυχοσεξουαλικά προβλήματα (ξέρω ότι ακούγεται cringe, ξέρετε ότι η περιγραφή είναι απόλυτα ακριβής). Η τηλεοπτική σειρά Lucifer είναι βασικά κωμωδία. Ο Lucifer των comics δεν έχει τίποτα το κωμικό, είναι μεν γοητευτικός, αλλά απολύτως αμείλικτος, αμοραλιστής, και η ανθρωπότητα για εκείνον δεν αποτελεί παρά εύκολο αντικείμενο φιλοσοφικού πειραματισμού.

Αριστερά προς τα δεξιά: Gwendolyn Christie στον ρόλο του Lucifer, ο Lucifer από το Sandman #4, και η Tilda Swinton.

Στο Sandman #4, o Μορφέας πηγαίνει στην Κόλαση, διότι έχει μάθει πως το κράνος του το έχει ένας δαίμονας. Εκεί έχει μια αμιγώς λεκτική διαμάχη με τον Εωσφόρο και τους άλλους δύο δαίμονες της Τριανδρίας της Κόλασης, και ουσιαστικά αναίμακτά ανακτά το κράνος του, γνωρίζοντας ότι πλέον τον εχθρεύεται ένα από τα ισχυρότερα πλάσματα στο σύμπαν.

Από το τηλεοπτικό Lucifer ίσως γνωρίζετε ότι ο Εωσφόρος κάποια στιγμή εγκαταλείπει την Κόλαση, επαναστατώντας ενάντια στην εξουσία του Θεού, και πηγαίνει στη Γη όπου αρχίζει να διευθύνει το μπαρ Lux στο Los Angeles. Αυτό είναι κάτι που απεικονίζεται σταδιακά στις σελίδες του Sandman, ξεκινώντας από τον τέταρτο τόμο (Season of Mists). Το 2000 ο Lucifer απέκτησε τη δική του, ομώνυμη σειρά comics (δια χειρός Mike Carey), όπου εξιστορούνται οι πράξεις του επί Γης και σε άλλες διαστάσεις. Η περαιτέρω περιγραφή τους ξεφεύγει πολύ από τους σκοπούς αυτού του άρθρου, οπότε θα περιοριστώ να σας πω ότι κατά την πρώτη εμφάνισή του, ο Lucifer όπως τον έχει σχεδιάσει ο Sam Kieth μοιάζει αρκετά με το πώς τον υποδύεται στη σειρά η Gwendolyn Christie: χερουβικός, ερμαφρόδιτος, σχεδόν εφηβικά αγγελικός, με δαιμονικά φτερά. Προσωπικά ίσως επέλεγα την ιδανική για τέτοιους ρόλους, την Tilda Swinton (που στο κάτω κάτω έπαιξε τον Γαβριήλ στην ταινία Constantine του 2005), αλλά εκ προοιμίου και μέχρι να δούμε πώς παίζει τον ρόλο, δεν θεωρώ την Christie κακή επιλογή. Βέβαια η καθιερωμένη εμφάνιση του Lucifer στα comics είναι αρκετά διαφορετική, καθότι στο Season of Mists ο Gaiman ζήτησε από τον σχεδιαστή Kelley Jones να δώσει στον Εωσφόρο την όψη που είχε ο David Bowie το 1990, όψη η οποία επικράτησε και όταν ο χαρακτήρας απέκτησε τη δική του σειρά comics.

Αριστερά ο David Bowie το 1990, δεξιά ο Lucifer με μοντέλο τον Bowie δια χειρός Christopher Moeller.

Ας διευκρινίσουμε πάντως ότι το επιχείρημα «οι άγγελοι δεν έχουν φύλο και άρα…» είναι μία μπούρδα, καθότι μιλάμε για τους αγγέλους της Παλαιάς Διαθήκης, κατά βάση προερχόμενους από τους εβραϊκούς μύθους, και στη Γένεση 6:1-4 περιγράφεται ακριβώς ότι οι άγγελοι ζευγάρωσαν με τις θυγατέρες των ανθρώπων, με αποτέλεσμα τη γέννηση των Nephilim.

Να σημειώσουμε εδώ ότι σε αυτό το κομμάτι της ιστορίας καθίσταται απόλυτα σαφές ότι ο Μορφέας μπορεί να γίνει πάρα πολύ απάνθρωπος, καθότι στην Κόλαση συναντάει μια παλιά του ερωμένη, τη Nada, μια Αφρικανή βασίλισσα την οποία καταδίκασε σε 10.000 χρόνια μαρτυρίου επειδή αρνήθηκε την αγάπη του. Το λες και κοσμικό κωλοπαιδισμό. Εδώ έχουμε και την πρώτη μεταβολή της όψης του Μορφέα σε αυτό που αναγνωρίζει η Nada, τον αφρικανικό Θεό των Ονείρων, Kai’ckul.

Death: Η μεγάλη αδελφή του Μορφέα, στα (νέα) ελληνικά συνήθως αποδίδεται ως Θανή, και είναι πιθανώς ο πιο αγαπητός χαρακτήρας που δημιούργησε ποτέ ο Gaiman. Εμφανίζεται για πρώτη φορά στο Sandman #8: “The Sound of Her Wings”. Η Θανή αποτελεί και το αντικείμενο της μεγαλύτερης αντιπαράθεσης αναφορικά με τη σειρά του Netflix, καθότι την υποδύεται η μαύρη ηθοποιός Kirby Howell-Baptiste. Παρόλο που η αλλαγή με βρίσκει καταρχήν αντίθετο γιατί έγινε καθαρά στα πλαίσια των identity politics, πάλι δεν μπορώ να κρίνω εκ προοιμίου αν η απόδοση του χαρακτήρα θα είναι καλή ή όχι. Σίγουρα δεν θα είναι η ίδια, αλλά το μεγάλο φάουλ του Gaiman δεν ήταν η αλλαγή, όσο η αντίδρασή του στις διαμαρτυρίες πολλών αναγνωστών του Sandman στο Twitter:

«I give zero fucks about people who don't understand/ haven't read Sandman whining about a non-binary Desire or that Death isn't white enough».

Για τον non-binary Desire θα επανέλθουμε, αλλά εδώ ο Gaiman σκοπίμως προσποιείται ότι αγνοεί πόσο ευλαβικά έχουν μελετήσει οι αναγνώστες (ναι, προφανώς όχι όλοι οι αναγνώστες, ναι γενικά το Twitter είναι εν πολλοίς ένας κακοήθης βόθρος, μη λέμε τα προφανή) κάθε καρέ των comic του (η Θανή εμφανίζεται και σε δύο δικές της μίνι σειρές comic, Death: The Time of Your Life και Death: The High Cost of Living), καθώς και την ιστορία της εμφάνισης της Θανής.

Αριστερά η Death δια χειρός Mike Dringenberg, ουσιαστικά σχεδιασμένη πάνω στην πραγματική φωτογραφία της Cinamon Hadley που εικονίζεται δεξιά.

Ας ξεκινήσουμε από το γεγονός ότι, παρά την προαναφερθείσα ικανότητα των Endless να παίρνουν ό,τι μορφή θέλουν (ή να γίνονται αντιληπτοί σύμφωνα με την κουλτούρα κάθε ανθρώπου που τους κοιτάζει), η Θανή δεν έχει απεικονιστεί ποτέ ως μαύρη, και πάρα πολύ σπάνια με οποιαδήποτε ουσιαστική απόκλιση από την καθιερωμένη εικόνα της goth-girl των ‘80s. Το σημαντικότερο, όμως, είναι ο λόγος για την τόσο σταθερή της εμφάνιση, πέρα από το πόσο πετυχημένη και αγαπητή είναι: όπως έχετε ήδη δει, πολλοί από τους χαρακτήρες του Sandman έχουν βασιστεί στις εικόνες πραγματικών ανθρώπων, ή/και συνδυασμών τους, όμως η Θανή ήταν σχεδόν αυτούσια μεταφορά μιας συγκεκριμένης κοπέλας, ονόματι Cinamon Hadley. Η Cinamon ήταν φίλη του Mike Dringenberg, ενός από τους πρώτους σχεδιαστές του Sandman και συχνά θεωρούμενου ως συνδημιουργού της σειράς, επειδή καθιέρωσε την χαρακτηριστική εμφάνιση πολλών χαρακτήρων. Ο Gaiman είχε αρχικά φανταστεί τη Θανή ως την τραγουδίστρια Nico, όπως αυτή εμφανιζόταν στο εξώφυλλο του album Chelsea Girl. Ο Dringenberg όμως του έστειλε μια αντιπρόταση βασισμένη στη Cinamon. Αργότερα την ίδια μέρα, ο Neil Gaiman και ο Dave McKean πήγανε να φάνε τηγανίτες, και η σερβιτόρα ήταν λες και είχε πεταχτεί μέσα από το σχέδιο του Dringenberg. Ο Gaiman το θεώρησε σημάδι και έτσι καθιερώθηκε η εμφάνιση της Θανής. Περισσότερα για αυτή την ιστορία μπορείτε να διαβάσετε εδώ. Δυστυχώς η Hadley πέθανε το 2018, μετά από μακρά μάχη με τον καρκίνο.

Sandman #20, pg. 20, σε σχέδιο της Colleen Doran.

Όπως καταλαβαίνετε, οι φανατικοί αναγνώστες τα γνωρίζουν όλα αυτά, και αναμφίβολα για κάποιους, η πολιτική επιλογή απεικόνισης του χαρακτήρα από μια μαύρη ηθοποιό δίνει την αίσθηση ότι η παραγωγή δεν σεβάστηκε τη μνήμη της Hadley. Το σημαντικό είναι ότι ο Gaiman τα γνωρίζει όλα αυτά, αλλά όπως έχει γίνει σύνηθες, επέλεξε να επιτεθεί σε ένα μέρος του κοινού του. Όπως είπα: φάουλ.

Σε κάθε περίπτωση, το ζήτημα θα κριθεί από το αν η ηθοποιός θα μπορέσει να κρατήσει την πολύ λεπτή ισορροπία μεταξύ φιλικής μεγάλης αδελφής και κοσμικής οντότητας που αντιμετωπίζει πολύ νηφάλια, σχεδόν πεζά τον ρόλο της. Η ουσία της Θανής μπορεί να συνοψιστεί στις σελίδες 15-20 του τεύχους #20 της σειράς: αφού παρηγορεί την παραμορφωμένη Element Girl, εκείνη της ζητάει να δώσει τέλος στο μαρτύριό της, θερίζοντας πρόωρα τη ζωή της, και η Death με μια σπάνια αλλά χαρακτηριστική αυστηρότητα της λέει όσα εικονίζονται στη σελίδα παραπλεύρως. Τα σημαντικότερα, βέβαια, όπως καθίσταται σαφές από την συμμετρική απεικόνιση της σελίδας, είναι τα εξής:

«Όπως και να’ χει, δεν είμαι ευλογημένη, ούτε ελεήμων. Είμαι απλά εγώ. Έχω μια δουλειά να κάνω, και την κάνω».

[…]

«Όταν υπήρξε το πρώτο ζωντανό πράγμα, ήμουν εκεί και περίμενα. Όταν το τελευταίο ζωντανό πράγμα πεθάνει, η δουλειά μου θα έχει ολοκληρωθεί. Θα βάλω τις καρέκλες πάνω στα τραπέζια, θα σβήσω τα φώτα, και θα κλειδώσω πίσω μου το σύμπαν καθώς φεύγω».

Αν η Howell-Baptiste καταφέρει να αποδώσει την ενέργεια που απεικονίζει αυτή η σελίδα, θα έχει κερδίσει ένα τεράστιο στοίχημα. Να σημειώσουμε εδώ ότι η μεταφορική εικόνα που χρησιμοποιεί η Θανή υπήρξε ιδιαίτερα αγαπητή στον Gaiman, καθότι έξι μήνες αργότερα, τον Μάρτιο του 1991, την επανέλαβε στο Books of Magic #4, όταν η Θανή συναντάει τον Timothy Hunter στο τέλος του σύμπαντος και λέει:

«Πραγματικά αυτό ήταν. Το σύμπαν τελείωσε. Τώρα η δουλειά μου είναι να τα βάλω όλα σε τάξη και να κλειδώσω πίσω μου καθώς φεύγω».

Μετά την πρώτη μίνι-σειρά τεσσάρων τευχών, η ιστορία του Timothy Hunter, του «κληρονόμου του Merlin», θα συνεχιζόταν σε μια δεύτερη σειρά Books of Magic, όπου θα ξανασυναντούσε τη Θανή επανειλημμένα. Εδώ θα μπορούσα να ακολουθήσω μια γραμμή σκέψης που οδηγεί από τον Timothy Hunter στον Harry Potter, αλλά δεν είναι αυτό το αντικείμενό μας…

Desire & Despair: Ο/η Desire, καθότι ερμαφρόδιτο, ο Πόθος για ευκολία, είναι ένας χαρακτήρας για τον οποίο δεν θέλω να πω πολλά, διότι o ρόλος του συνδέεται με πολλές από τις αποκαλύψεις στον δεύτερο τόμο του comic, το Doll’s House, που φαίνεται ότι θα αποτελεί και το δεύτερο κομμάτι της τηλεοπτικής σειράς. Ο Πόθος και η Απόγνωση (Despair), τα λεγόμενα Δίδυμα, είναι οι δύο Endless που ανταγωνίζονται τον Μορφέα. Στο comic, οι μέθοδοι που ακολουθούν για να το κάνουν πατάνε σε θέματα που αποτελούν ακραία ταμπού για τη σημερινή ποπ κουλτούρα (και όχι μόνο) και θα είναι ενδιαφέρον να δούμε πόσο πιστή θα μείνει η τηλεοπτική σειρά στην πλοκή του comic.

Η πιο αδικαιολόγητη γκρίνια που έχω ακούσει ως τώρα είναι για τον ηθοποιό Mason Alexander Park που υποδύεται τον Πόθο, επειδή περιγράφει τον εαυτό του ως non-binary. Αν υπάρχει ένας χαρακτήρας που απαιτεί έναν φύσει ανδρόγυνο ηθοποιό, ή ακόμα ακριβέστερα, έναν ηθοποιό που έχει εσωτερική αντίληψη και των δύο φύλων, αυτός είναι ο Πόθος. Το μόνο που μπορώ να πω είναι ότι δεν γνωρίζω καθόλου τον Park, και προσωπικά θα επέλεγα την trans ηθοποιό Jamie Clayton, που έπαιζε εξαιρετικά στο Sense8. Πιο πολύ με προβληματίζει η – ομολογουμένως πολύ περιορισμένη – εικόνα που έχουμε για την Απόγνωση, η οποία μοιάζει απλά με παχουλή γυναίκα με πουλοβεράκι. Η Απόγνωση, όπως άλλωστε και το συναίσθημα που ενσαρκώνει, είναι μακράν η πιο αποκρουστική και τερατώδης από τους Endless, τόσο λόγω της όψης της, όσο και λόγω της γύμνιας της. Είναι κάτι που δεν κρύβεται, κάτι που σε κάνει να νιώθεις άβολα, κάτι από το οποίο θες να αποστρέψεις το βλέμμα. Ομολογώ ότι αυτή η εξευγενισμένη απεικόνιση με ενοχλεί αρκετά, αλλά όπως είπα έχουμε μόνο μία φωτογραφία, οπότε επιφυλάσσομαι.

Η Despair στα comics και όπως φαίνεται ότι θα την υποδύεται η Donna Preston στη σειρά.

Η Πλοκή

Θα αντιληφθήκατε, ενδεχομένως, ότι έχω αφήσει απ’ έξω αρκετούς χαρακτήρες που γνωρίζουμε ότι θα περιλαμβάνει η σειρά, όπως ο Corinthian (Boyd Holbrook), ο Gilbert (Stephen Fry), ο Matthew (Patton Oswalt), ο Mervyn Pumpkinhead (ω θεέ μου ΝΑΙ – Mark Hamill), η Lyta Hall (Razane Jammal), η Unity Kincaid (Sandra James-Young), η Rose Walker (Kyo Ra) – και φαντάζομαι μερικούς ακόμα. Υπάρχουν διάφοροι λόγοι για την παράλειψη του καθενός, όμως συνολικά τους παρέλειψα διότι σχεδόν όλοι παίζουν κεντρικό ή σημαντικό ρόλο σε αυτό που υποθέτω ότι θα είναι το δεύτερο μισό της σειράς, δηλαδή ο δεύτερος τόμος του comic, το Doll’s House. Παρ’ όλα τα κατεβατά που σας έχω γράψει σε αυτό το άρθρο, η αλήθεια είναι ότι ο πρώτος τόμος του comic (Preludes & Nocturnes) και υποθέτω πρώτο μισό της σειράς, είναι ουσιαστικά η γνωριμία με τον κόσμο του Sandman. Τα όποια spoilers δεν είναι πραγματικά spoilers. Ο Μορφέας, ανακτώντας τα εργαλεία και το βασίλειό του, μας συστήνει ουσιαστικά στον κόσμο του και σε πολλούς από τους χαρακτήρες που κινούνται μέσα του. Σε αυτήν την κατηγορία ανήκουν ουσιαστικά επίσης ο Matthew και ο Mervyn, όμως ο ρόλος τους στην αρχή του comic είναι περιορισμένος, και μιλάμε για ένα κοράκι και ένα σκιάχτρο, οπότε τι αλλαγές να συζητήσουμε;

Οι υπόλοιποι αποτελούν βασικά δομικά στοιχεία της πλοκής, και πλην του να σας πω ότι ο Corinthian είναι ένας εφιάλτης που έχει διαφύγει από το βασίλειο του Μορφέα (το λέει ουσιαστικά και στο trailer), οτιδήποτε άλλο πλέον ενδέχεται να σας στερήσει την απόλαυση των αποκαλύψεων μιας πολυεπίπεδης ιστορίας – ΑΝ αυτή αποδοθεί σωστά.

Ο λόγος που με βλέπετε τόσο επιφυλακτικό, είναι ότι πολύς κόσμος μοιάζει να έχει ξεχάσει (ή να θέλει να ξεχάσει / παραβλέψει / συγκαλύψει) ότι ένα μεγάλο κομμάτι του Sandman – και ειδικά οι δύο πρώτοι τόμοι – αποτελεί μια ιστορία ΤΡΟΜΟΥ. Και όταν λέμε «τρόμου», μιλάμε για μαζικούς θανάτους μες στην παραφροσύνη, κατά συρροή δολοφόνους, παιδόφιλους, βιαστές, έναν αληθινό Lynch-ικό και ενίοτε Barker-ικό εφιάλτη, ο οποίος έχει ανθίσει εν τη απουσία του Μορφέα.

Για να καταλάβετε, όταν κυκλοφόρησαν κάποια τεύχη του comic στα ελληνικά από τη Modern Times το 1997, έφεραν τη σήμανση «Ενήλικη Μυθοπλασία 18+». Ωστόσο, όλες αυτές οι φρικαλεότητες έχουν αποδοθεί στο χαρτί χωρίς πολλές γραφικές απεικονίσεις, παίζοντας με τα πλάνα, τα χρώματα και την αφήγηση, ώστε πραγματικά να δίνεται η αίσθηση ότι παρακολουθούμε να εκτυλίσσεται ένας εφιάλτης, και όχι μια ταινία splatter. Δεν ξέρω αν αποτόλμησαν κάτι τέτοιο στη σειρά του Netflix, πόσο μάλλον αν το πέτυχαν.

Εντάξει, η Lyta Hall έχει στα comics κάποια σχέση με κάποια εκδοχή της Wonder Woman, του Dr. Fate, του Hawkman και της Hawkgirl, αλλά αυτά είναι πλέον ειδικού τύπου λεπτομέρειες που δεν εμφανίζονται στο comic και είναι σχεδόν βέβαιο ότι δεν θα παίξουν κανένα ρόλο στη σειρά. Για τρίτη φορά πρέπει να πω ότι είμαι καταρχήν αντίθετος στο ότι επέλεξαν να κάνουν μαύρη την Unity Kincaid και τη Rose Walker για λόγους identity politics, quotas, ή δεν ξέρω κι εγώ τι άλλο (και δεν έχουν καν το σεναριακό ελαφρυντικό κάποιας ικανότητας μεταμόρφωσης όπως η Θανή), αλλά πραγματικά δεν παίζει κάποιον ρόλο. Αν υποδυθούν σωστά τους χαρακτήρες, δεν αλλοιώνεται κάτι στην πλοκή.

Το ερώτημα είναι αν το Netflix και ο Neil Gaiman τόλμησαν να κρατήσουν κάποια συγκεκριμένα πράγματα ίδια όπως στο comic, τα οποία παραδόξως, λόγω των πολιτικών τους επιλογών, κινδυνεύουν να προσελκύσουν πολλά μετα-αφηγηματικά πυρά.

Σε κάθε περίπτωση, πλέον πολύ σύντομα θα γνωρίζουμε!

Βιβλιογραφία

The Books of Magic #4 (Mini-Series), Neil Gaiman, Paul Johnson, DC Comics, March 1991.

Hanging Out With the Dream King: Conversations With Neil Gaiman and His Collaborators, Joseph McCabe, Fantagraphics Books, 2004.

Hellblazer Special: Lady Constantine #1-4, Andy Diggle, Goran Sudzuka, DC Comics (Vertigo), 2003.

John Constantine, Hellblazer Annual #1: “The Bloody Saint”, Jamie Delano, Bryan Talbot, DC Comics, 1989.

John Constantine: Hellblazer vol. 1: Original Sins, Jamie Delano, John Ridgway, DC Comics, 1992.

The Sandman #1: “Sleep of the Just”, Neil Gaiman, Sam Kieth, Mike Dringenberg, DC Comics, January 1989.

The Sandman #2: “Imperfect Hosts”, Neil Gaiman, Sam Kieth, Mike Dringenberg, DC Comics, February 1989.

The Sandman #3: “Dream A Little Dream of Me”, Neil Gaiman, Sam Kieth, Mike Dringenberg, DC Comics, March 1989.

The Sandman #4: “A Hope in Ihell”, Neil Gaiman, Sam Kieth, Mike Dringenberg, DC Comics, April 1989.

The Sandman #8: “The Sound of Her Wings”, Neil Gaiman, Mike Dringenberg, Malcolm Jones III, DC Comics, August 1989.

The Sandman #13: “Men of Good Fortune”, Neil Gaiman, Michael Zulli, Steve Parkhouse, DC Comics, 1990.

The Sandman #20: “Façade”, Neil Gaiman, Colleen Doran, Malcolm Jones III, DC Comics (Vertigo), October 1990.

Sandman Special #1: The Song of Orpheus, Neil Gaiman, Bryan Talbot, Mark Buckingham, DC Comics, 1991.

The Sandman vol. 2: Doll’s House, Neil Gaiman, Mike Dringenberg, Malcolm Jones III, DC Comics, 1990.

The Sandman vol. 3: Dream Country, Neil Gaiman, Kelley Jones, Charles Vess, Colleen Doran, Malcolm Jones III, DC Comics, 1992.

The Sandman vol. 4: Season of Mists, Neil Gaiman, Various Artists, DC Comics, 1992.

The Vertigo Encyclopedia, Alex Irvine, DK Books, 2008.

CBR > Lady Constantine

Hellblazer Fandom > The Laughing Magicians

Post-Punk > Cinamon Hadley – The Inspiration for Neil Gaiman’s Death