Dia de los Muertos : η γιορτή των νεκρών της Λατινικής Αμερικής

Art source here

Η Dia de los Muertos ή Dia de muertos είναι μια γιορτή που νοηματοδοτεί την ανάγκη του ανθρώπου να συμφιλιωθεί με τον θάνατο και το βέβαιο τέλος, μέσα από μια σειρά τελετουργικών ενεργειών. Γιορτάζεται όχι μόνο στο Μεξικό, αλλά με μικρές παραλλαγές σε ολόκληρη τη Λατινική Αμερική και το όνομά της σημαίνει «ημέρα των νεκρών» -αν και πρόκειται για ένα εορταστικό διήμερο. Η 1η Νοεμβρίου αποτελεί εθνική αργία για το Μεξικό, και συχνά αναφέρεται και ως Dia de los Inocentes ή Dia de los Angelitos, δηλαδή ημέρα των αθώων ή ημέρα των αγγέλων, γιατί είναι αφιερωμένη στα νεκρά παιδιά και βρέφη. Η επόμενη ημέρα από την άλλη, είναι αφιερωμένη στους ενήλικες εκλιπόντες. Σ’ αυτό το εορταστικό διήμερο συμμετέχουν κυρίως άνθρωποι που έχουν χάσει κάποιον αγαπημένο τους και πηγαίνουν στα νεκροταφεία για να προσευχηθούν για την ψυχή του, αλλά και όσοι ακόμα το επιθυμούν, λαμβάνοντας μέρος σε μουσικά φεστιβάλ, παρελάσεις και εορταστικές εκδηλώσεις.  

Η κοινωνική και ψυχολογική διάσταση της ημέρας των νεκρών

Σύγχρονοι μελετητές του λαογραφικού αυτού φαινομένου τονίζουν πως δεν πρόκειται για ένα λατινοαμερικάνικο Halloween με εορταστικές μεταμφιέσεις, φάρσες και κεράσματα, αλλά ούτε και για μια καταθλιπτική γιορτή αφιερωμένη στον θάνατο. Πρόκειται περισσότερο για ένα έθιμο που είναι συνυφασμένο με τις έννοιες της απώλειας, της αποδοχής της, αλλά και της κάθαρσης. Εμπεριέχει, βέβαια, έντονα το στοιχείο του υπερφυσικού, του μη πραγματικού, μιας και οι άνθρωποι μέσα από μια σειρά τελετουργιών διεκδικούν την προσοχή των νεκρών τους. Ωστόσο, η εορταστική διάθεση, τα ζωηρά χρώματα που υπάρχουν στον διάκοσμο που χρησιμοποιείται (λουλούδια, γιρλάντες, ενδυμασίες, φαγητά), καθώς και η μουσική υποδηλώνουν περισσότερο την ανάγκη των ανθρώπων να γιορτάσουν τη ζωή και όχι να πενθήσουν ή να εξευμενίσουν τον θάνατο.  

Art source here

Περιγραφή της γιορτής

Οι προετοιμασίες γίνονται καθόλη τη διάρκεια του έτους, όπως ακριβώς γίνεται για τις ετοιμασίες μιας εθνικής γιορτής ή ενός τοπικού καρναβαλιού. Την παραμονή, δηλαδή την 31η  Οκτωβρίου δημιουργούνται μικροί βωμοί για να προσκληθούν να επιστρέψουν στη γη οι άγγελοι, δηλαδή οι ψυχές των νεαρών εκλιπόντων, ενώ αντίστοιχα την 1η Νοεμβρίου γίνεται, με αντίστοιχους βωμούς, επίκληση προς τις ψυχές των ενήλικων εκλιπόντων. Οι βωμοί στήνονται έξω από τα σπίτια, τα δημόσια κτίρια, τα σχολεία, ή δίπλα στους τάφους. Διακοσμούνται με κατιφέδες που στο Μεξικό τους αποκαλούν Flor de Muerto, (λουλούδι του νεκρού), γλυκά ψωμιά με βάση το αυγό που λέγονται pan de muerto (ψωμί του νεκρού), μικρά ποιήματα που αναφέρονται στις ιστορίες της ζωής των εκλιπόντων και λέγονται calaveras και ποικίλα γλυκίσματα και αναθήματα. Στις 2 Νοεμβρίου οι οικογένειες που πενθούν, επισκέπτονται τα νεκροταφεία για να διακοσμήσουν τους τάφους και να αποθέσουν και άλλα γλυκά, φρούτα, ξηρούς καρπούς και αγαπημένα αντικείμενα των νεκρών όπως παιχνίδια, κοσμήματα ή ποτά. Συχνά διηγούνται ιστορίες και ανέκδοτα που αφορούν την κοινή ζωή τους μ’ εκείνους που έχασαν. Πιστεύουν πως έτσι, όχι μόνο τους τιμούν, αλλά και τους ενθαρρύνουν να τους επισκεφτούν και να ακούσουν όσα έχουν να τους μεταφέρουν. Ταυτόχρονα, σε όλη την πόλη ή το χωριό πραγματοποιούνται μουσικές φιέστες, ενώ ο περιβάλλων διάκοσμος περιλαμβάνει εκτός από λουλούδια, γιρλάντες, χάρτινα σχέδια, πολύχρωμους ή ασπρόμαυρους σκελετούς, κρανία από ζάχαρη και μακάβριες ενδυμασίες. Οι συμμετέχοντες φορούν πάνω στα ρούχα τους κοχύλια ή όστρακα ώστε όταν χορεύουν, να δημιουργούν θόρυβο για να προσελκύσουν τους νεκρούς στον κόσμο των ζωντανών. Στο τέλος της γιορτής, οι παρευρισκόμενοι καταναλώνουν τα γλυκά και τα φαγητά, διότι πιστεύουν πως οι τροφές έχουν επιτελέσει τον σκοπό για τον οποίο δημιουργήθηκαν, να θρέψουν δηλαδή τους νεκρούς με την πνευματική ουσία των προσφορών τους.

Η καταγωγή και η εξέλιξη της Dia de los Muertos

Οι ρίζες του φαινομένου χάνονται στο μακρινό μυστικιστικό παρελθόν και τις τελετουργίες των Αζτέκων, που στη διάρκεια του ένατου μήνα του ημερολογίου τους (αντιστοιχεί στον δικό μας Αύγουστο) τιμούσαν τη θεά τους Mictecacihuatl, την κυρία των νεκρών που σήμερα αναφέρεται και ως Catrina. Η Mictecacihuatl, σύμφωνα με τη μυθολογία τους, ήταν η βασίλισσα του κάτω κόσμου που κυβερνούσε τους νεκρούς μαζί με τον σύζυγό της, τον θεό Mictlantecuhtli. Πριν τον αποικισμό των Ισπανών, οι γηγενείς προκολομβιανοί πληθυσμοί φαίνεται πως γιόρταζαν τον θάνατο και τη ζωή στις αρχές του καλοκαιριού. Στη συνέχεια, όμως, η γιορτή δέχτηκε την επιρροή του καθολικισμού και σταδιακά μεταφέρθηκε στις δύο πρώτες ημέρες του Νοεμβρίου. Ωστόσο, μέχρι και τις αρχές του 20ου αιώνα η ημέρα των νεκρών γιορταζόταν μόνο στο νότιο Μεξικό, διότι το μεγαλύτερο μέρος του λαού την απέρριπτε θεωρώντας ότι μεταφέρει παγανιστικές αντιλήψεις και συνήθειες του παρελθόντος. Στη σημερινή εποχή όμως η γιορτή είναι συνυφασμένη με την κοινωνική ζωή των κατοίκων της Λατινικής Αμερικής και είναι κοινώς αποδεκτή ως η ημέρα που τιμώνται οι νεκροί και παράλληλα γιορτάζεται το μεγαλείο της ζωής.

Πηγές

Day of the Dead – Wikipedia, τελευταία ανάκτηση 8.10.2017

Dia de los Muertos - National Geographic Society διαθέσιμο στο https://www.nationalgeographic.org/media/dia-de-los-muertos/ τελευταία ανάκτηση 7.10.2017

What is Dia de los Muertos? Here are facts to know about Day of the Dead. Διαθέσιμο στο https://www.dallasnews.com/life/life/2016/10/28/10-things-know-dia-de-los-muertos, τελευταία ανάκτηση 6.10.2017

Guest Post

Η Αγνή Σιούλα γεννήθηκε στην Κοζάνη και μεγάλωσε ακούγοντας δημώδη αλλά και αυτοσχέδια παραμύθια με φανταστικά όντα ή υπερφυσικά στοιχεία απ’ τη γιαγιά και τη μητέρα της. Έτσι πολύ σύντομα, προσπαθώντας να εντυπωσιάσει κυρίως τη γιαγιά της, άρχισε να σκαρώνει τις δικές της παραμυθίες κι αργότερα διεύρυνε το κοινό  της με τα αδέρφια, τα ξαδέρφια και τους φίλους της. Απ’ την παιδική της ηλικία υπήρξε φανατική αναγνώστρια και μεγαλώνοντας ανακάλυψε τη φανταστική λογοτεχνία. Σύντομα άρχισε να γράφει και η ίδια και η αγάπη της για τα βιβλία την οδήγησε να σπουδάσει βιβλιοθηκονομία. Από το 1991 εργάζεται σε ακαδημαϊκές βιβλιοθήκες και αναγνωρίζοντας τη δυσκολία διοίκησης μιας βιβλιοθήκης, το 2007 απέκτησε μεταπτυχιακό δίπλωμα ειδίκευσης στη Διοίκηση επιχειρήσεων με εξειδίκευση στη Διοίκηση Ανθρώπινων πόρων. Το πρώτο της μυθιστόρημα είναι το «Έρχονται με την ομίχλη» που εκδόθηκε και κυκλοφορεί απ’ τις εκδόσεις Πατάκη, ενώ σύντομα θα κυκλοφορήσει και το δεύτερο μυθιστόρημά της με τίτλο «Μαύρα Λιβάδια».

Σήμερα κατοικεί σε ένα μικρό χωριό του νομού Σερρών με την οικογένειά της κι εργάζεται σε ακαδημαϊκή βιβλιοθήκη. Της αρέσουν τα ταξίδια, οι ταινίες και σειρές φαντασίας, συνεχίζει να λατρεύει το διάβασμα και θεωρεί ότι ένα από τα πιο σημαντικά κομμάτια της ζωής της είναι τα μεσημεριανά τραπέζια του Σαββατοκύριακου όπου όλη η οικογένεια «φιλοσοφεί» με τις ώρες.